Pisanie Prac Naukowych prace licencjackie, prace magisterskie, prace zaliczeniowe

Temat: Zagrożenia ekologiczne na terenie województwa pomorskiego Spis treści Wstęp 3

Rozdział I Zagrożenia ekologiczne – istota pojęcia 6

1.1.Definiowanie bezpieczeństwa ekologicznego 6

1.2. Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa ekologicznego 8

1.3. Charakterystyka zagrożeń ekologicznych 11

1.4. Organy odpowiedzialne za zwalczanie zagrożeń 15

Rozdział II Zagrożenia ekologiczne w województwie pomorskim 22

2.1. Charakterystyka województwa 22

2.2. Uwarunkowania bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa 24

2.3. Typy i częstotliwość występujących zagrożeń 26

2.4.Działania organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń 31

Rozdział III Zwalczanie zagrożeń ekologicznych w województwie pomorskim 36

3.1. Poziom bezpieczeństwa ekologicznego i jego zagrożenia – badania ankietowe 36

3.2. Poprawa skuteczności organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń 43

3.3. Planowane działania zapobiegawcze 45

3.4. Opinie na temat skuteczności podejmowanych działań 47

3.5. Propozycje zmian i wnioski 49

Zakończenie 51

Bibliografia 53 Spis tabel 57 Spis rysunków 57 Spis wykresów 57 Załącznik 58 Wstęp

Bezpieczeństwo państwa stale ewoluuje – pojawiają się nowe uwarunkowania, jak i zagrożenia. Współcześnie, procesy globalizacyjne powodują liczne zmiany dotyczące bezpieczeństwa każdego państwa, w tym Polski. Istotne jest, że wpływ na bezpieczeństwo państwa mają nie tylko czynniki wewnętrzne, ale również zewnętrzne, niezależne od działań podejmowanych przez instytucje państwowe, organizacje i obywateli. Jedną z najbardziej istotnych przemian we współczesnym świecie są zmiany klimatyczne. Od kilkudziesięciu obserwowane są zmiany takie jak wzrost temperatur, wzrost poziomu wód, czy rosnące zanieczyszczenie powietrza. Jednym z podstawowych współczesnych wyzwań są zagrożenia ekologiczne. Głównym problemem badawczym niezbędnym dla sformułowania tematu pracy jest pytanie problemowe: ,,W jaki sposób można zapobiegać zagrożeniom ekologicznym występującym na terenie województwa pomorskiego?” Temat pracy wyprowadzony z głównego problemu badawczego został sformułowany jako: ,,Zagrożenia ekologiczne na terenie województwa pomorskiego”. Zakres podmiotowy pracy obejmuje zagadnienia związane z bezpieczeństwem ekologicznym, zagrożeniami wpływającymi na jego stan oraz działaniami na rzecz jego zapewnienia. Zakres przestrzenny obejmuje województw pomorskie, co jest związane z występowaniem różnorodnych zagrożeń ekologicznych w tym regionie. Zakres czasowy obejmuje lata 2010-2020. Dziesięcioletnia perspektywa pozwala na ocenę kierunków zmian w zakresie występowania zagrożeń.

Celem pracy jest ograniczenie zagrożeń ekologicznych występujących na terenie województwa pomorskiego w wyniku wypracowania wniosków w zakresie możliwości przeciwdziałania zagrożeniom. Problemy szczegółowe zostały sformułowane następująco:

- Czym są zagrożenia ekologiczne?

- Jakie zagrożenia ekologiczne występują w województwie pomorskim?

- Jakie działania należy podejmować na rzecz poprawy bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego?

Tematyka ta jest warta podjęcia ze względu na konieczność ograniczenia negatywnych skutków zagrożeń ekologicznych. Jest to również istotne z uwagi na oczekiwania podniesienia bezpieczeństwa w tym zakresie. Główną metodą badawczą wykorzystaną do osiągnięcia celu pracy będzie metoda analizy literatury, dostępnych dokumentów oraz przepisów prawnych oraz metoda sondażu diagnostycznego. Jako technika zostanie wykorzystana ankieta, zaś jako narzędzie badawcze kwestionariusz ankiety. Zmienną niezależną są rodzaje i częstotliwość zagrożeń ekologicznych występujących na terenie na terenie województwa pomorskiego w okresie 2010-2020. Zmienymi zależnymi są rodzaj działań zapobiegawczych, a także założenia strategii i dokumentów planistycznych. Wskaźnikami są więc: parametry charakteryzujące dany rodzaj zagrożenia ekologicznego, liczba specjalistycznego sprzętu niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji, ratowniczych i usuwania skutków zagrożeń, środki finansowe. W rozdziale pierwszym będą scharakteryzowane podstawowe pojęcia z zakresu zagrożeń ekologicznych. Scharakteryzowane zostaną definicje bezpieczeństwa ekologicznego, jak również podstawowe rodzaje zagrożeń, warunkujących ten typ bezpieczeństwa. Rozdział będzie zawierał również analizę uwarunkowań współczesnego poziomu bezpieczeństwa ekologicznego. W rozdziale zostaną także zaprezentowane główne organy państwowe odpowiedzialne za zwalczanie zagrożeń ekologicznych w Polsce. W rozdziale drugim zostaną zidentyfikowane zagrożenia ekologiczne występujące na terenie województwa pomorskiego. Scharakteryzowana zostanie specyfika województwa, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska przyrodniczego. W dalszej części zostaną określone typy i częstotliwość zagrożeń występujących na terenie województwa w ostatnich latach. W trzecim rozdziale zostaną zaprezentowane sposoby przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym w województwie pomorskim. Zostaną przedstawione wnioski poprawiające skuteczność zwalczenia i zapobiegania zagrożeniom ekologicznym. W rozdziale zostaną przedstawione także odpowiedzi specjalistów – pracowników Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej W Gdańsku, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku wyrażone w badaniach ankietowych. Ankietyzacja obejmuje również ocenę poziomu bezpieczeństwa ekologicznego, a także główne jego zagrożenia oraz opinie dotyczące możliwości jego poprawy. Rozdział I Zagrożenia ekologiczne – istota pojęcia

1.1.Definiowanie bezpieczeństwa ekologicznego

Bezpieczeństwo jest jedną z głównych wartości w życiu każdego człowieka oraz społeczeństw ludzkich. Jest ono zjawiskiem wielowymiarowym, stale ewoluującym. Jednym z wymiarów bezpieczeństwa, które nabiera w ostatnich latach szczególnego znaczenia jest bezpieczeństwo ekologiczne. Wynika to z faktu, że rośnie znaczenie środowiska naturalnego jako dziedziny bezpieczeństwa narodowego. Jest ono składową bezpieczeństwa narodowego, obok bezpieczeństwa gospodarczego, ekonomicznego, społecznego czy militarnego . Analizę pojęcia bezpieczeństwo ekologiczne warto rozpocząć od przedstawienia rozumienia terminów składowych. Bezpieczeństwo stanowi gwarant rozwoju społeczeństwa i podstawowy warunek jego przetrwania. Jest to stan nietrwały, wymagający stałych działań zapobiegawczych pojawianiu się zagrożeń . Bezpieczeństwo jest ,,zdolnością do kreatywnej aktywności podmiotu i oznacza stan obiektywny polegający na braku zagrożenia, odczuwany subiektywnie przez jednostki lub grupy ”. Ekologia stanowi dziedzinę nauki zajmującą się organizacją materii żywej na pięciu poziomach: populacyjnym, osobniczym gatunkowym, biosfery i biocentrycznym. Analizuje ona fundamenty działalności człowieka w obszarze środowiska przyrodniczego . Bezpieczeństwo ekologiczne można zdefiniować jako ,,stan uzyskany w rezultacie uwzględnienia szeregu uwarunkowań chroniących człowieka i środowisko oaz takie kształtowanie stosunków naturalnych i społecznych w biosferze Ziemi, które tworzy właściwe warunki życia dla całej ludzkości, nie podważając zarazem podstaw życia na naszej planecie, głównie poprzez podejmowanie i realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju” . Definicja ta podkreśla, że bezpieczeństwo ekologiczne jest osiągane dzięki określonym działaniom podejmowanym przez człowieka. Uwypukla także wieloaspektowy wymiar, odnosząc się do podstaw życia na planecie. Kolejna definicja wskazuje, że jest to ,,...zespół uwarunkowań chroniących człowieka i środowisko przed zagrożeniami ekologicznymi oraz takie kształtowanie stosunków naturalnych i społecznych w biosferze Ziemi, które tworzy właściwe warunki życia dla całej ludzkości, nie podważając zarazem podstaw życia na naszej planecie, głównie poprzez wdrażanie i realizację koncepcji zrównoważonego rozwoju” . Definicja ta podobnie jak poprzednia podkreśla istotność zapewnienia bezpieczeństwa w celu realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju, stanowiącej podstawę rozwoju całej ludzkości. Zrównoważony rozwój stanowi jedno z podstawowych wyzwań współczesnego świata. Jest to rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokajane bez pozbawienia możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Rozwój odnosi się do obszarów społecznych, środowiskowych i gospodarczych . M. Pietraś wskazuje, że bezpieczeństwo ekologiczne to „stan stosunków społecznych, w tym treści form i sposobów organizacji stosunków międzynarodowych, który nie tylko ogranicza i eliminuje zagrożenia ekologiczne, lecz także promuje pozytywne działania, umożliwiające realizację wartości istotnych dla istnienia i rozwoju narodów i państw” . Definicja podkreśla wieloaspektowość działań na rzecz zapewnienia tego typu bezpieczeństwa – zarówno działań eliminujących zagrożenia, jak i prewencyjnych oraz profilaktycznych. W ujęciu podmiotowym wyróżnia się dwa rozumienia bezpieczeństwa ekologicznego. W pierwszym jest określane jako działania wobec środowiska, których celem jest zachowanie lub odtworzenie jego zasobów ożywionych i nieożywionych, ze względu na wartość środowiska samą w sobie. W drugim, antropocentrycznym podejściu ochrona środowiska jest uznawana za podstawową determinantę rozwoju i jakości życia człowieka . Bezpieczeństwo ekologiczne można także rozpatrywać z perspektywy eliminowania negatywnych trendów, które wzmagają niekorzystne zmiany w środowisku naturalnym. Takie ujęcie odnosi się do modyfikacji obecnych tendencji rozwoju społeczeństw w ujęciu międzynarodowych . Zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego wymaga spełnienia dwóch podstawowych warunków: ochrony środowiska naturalnego oraz racjonalnego korzystania z bogactw naturalnych. Jest to istotnym wyzwaniem, gdyż permanentną cechą postępu cywilizacyjnego jest korzystanie z bogactw naturalnych. Typowa jest także tendencja do podporządkowania przyrody w celu realizacji celów gospodarczych .

1.2. Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa ekologicznego

Współczesne uwarunkowania bezpieczeństwa ekologicznego są zróżnicowane. Wpływ na ten typ bezpieczeństwa mają zmiany zachodzące samoistnie w środowisku przyrodniczym, jak również działania podejmowane przez globalne społeczeństwo. W pierwszym zakresie istotnym uwarunkowaniem są zmiany klimatyczne, w tym globalne ocieplenie klimatu. Przejawia się ono wzrostem średniej temperatury na Ziemi, co przypisuje się zjawisku efektu cieplarnianego. Ocieplenie klimatu powoduje zmiany w środowisku przyrodniczym. Następstwem są zmiany cyrkulacji atmosferycznej, okresy wegetacji, rozkład opadów, bilans wody . Mechanizmy ocieplenia są przedmiotem licznych kontrowersji. Wynika to z faktu, że klimat zmieniał się wielokrotnie w historii Ziemi. Jednakże wyróżnia się kilka grup mechanizmów odpowiedzialnych za zmiany klimatu. Są to : wahania promieniowania słonecznego (aktywność Słońca, określana m.in. przez wskaźnik liczby plam słonecznych), zmiany parametrów orbity ruchu Ziemi wokół Słońca, oscylacje oceaniczne, tzn. proces quasi-okresowych wahań procesów wymiany ciepła między atmosferą a oceanem, zmiana składu ziemskiej atmosfery (gazy cieplarniane), zmiana właściwości powierzchni Ziemi (współczynnik odbicia, przepuszczalność powierzchni, użytkowanie terenu, roślinność). Pierwsze trzy, wyżej wymienione mechanizmy geofizyczne przebiegają w sposób naturalny, zaś w przypadku pozostałych mechanizmów wpływ ma także działalność człowieka. Współczesne społeczeństwa na całym świecie podlegają dynamicznym przemianom cywilizacyjnym. Jednym z głównych uwarunkowań jest postępująca globalizacja, która tworzy sieć zależności i integracji społeczeństw. Zwiększa się przepaść między krajami bogatymi i biednymi, zanika tożsamość narodowa, odmienność kulturowa. Efektem jest gromadzenie zysków w krajach najbogatszych, a także obniżenie konkurencyjności światowej gospodarki. Szybki wzrost demograficzny w krajach słabo rozwiniętych powoduje masową migrację w poszukiwaniu lepszego życia. W państwach wysoko rozwiniętych problemem jest starzenie się społeczeństwa, co warunkuje problemy wydolności struktur opieki społecznej . Wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych prowadzi współcześnie do coraz większego zaangażowania zasobów przyrodniczych mimo poprawy efektywności ich wykorzystania. Wiąże się to zarówno ze znacznym wzrostem populacji światowej, jak i rozprzestrzenianiem się prokonsumpcyjnego modelu życia. Wytwarzanie dóbr jest dodatkowo obarczone degradacją środowiska z odprowadzaniem do niego zanieczyszczeń w różnych formach . Współcześnie, postęp gospodarczy jest postrzegany przez pryzmat „agresywnej konkurencji” i „konsumpcjonizmu”. Sprawia to, podstawą rozwoju społecznego, jak i jego założeniem ideologicznym jest teoria postępu „materialnego”. Powoduje to zaburzenie stanu równowagi pomiędzy biosferą a socjosferą i kumulację licznych zagrożeń ekologicznych . Ważnym uwarunkowaniem jest stopniowe wyczerpywanie się surowców nieodnawialnych, w tym ropy naftowej, czy gazu. Jednakże odnosi się to także do kopalin metalicznych, chemicznych i skalnych . Zagospodarowanie i wykorzystywanie złóż kopalin nieustannie wzrasta, Dodatkowo, w związku z coraz bardziej dynamicznym rozwojem cywilizacji i postępem technologicznym, zasoby te wyczerpują się w szybkim tempie Powoduje to nie tylko wzrost ich cen, ale także warunkuje konflikty międzynarodowe a tym tle. Spory pojawiają się głównie w obszarach, gdzie występują złoża tych surowców . Wyzwaniem staje się poszukiwanie alternatywnych surowców mineralnych oraz maksymalizowanie odzysku z recyklingu. Nadmierna industrializacja i urbanizacja powoduje szereg wyzwań w funkcjonowaniu ludzkości. Pojawiają się coraz większe problemy dostępem do wody pitnej, głód, niszczenie przyrody, wyginięcie różnych gatunków zwierząt. Na świecie występują dysproporcje w podziale żywności. Kraje rozwinięte borykają się z nadprodukcją żywności, zaś kraje biedne z głodem . Gwałtowna ingerencja człowieka w środowisko powoduje jego znaczną i postępującą degradację i zachwianie równowagi biologicznej. Wyzwaniem staje się dostosowanie wzrostu gospodarczego do wydolności środowiska . Rozwój społeczno-gospodarczy powinien być zharmonizowany ze środowiskiem naturalnym. Istotnym uwarunkowaniem jest także rozwój konfliktów zbrojnych na świecie. W szczególności obejmują one region Bliskiego Wschodu. Prowadzą one do zniszczeń fizycznych, degradacji i dewastacji środowiska naturalnego, zmniejszenia populacji zwierzęcej. Ofiary wśród ludzi oraz stałe zagrożenie życia powodują, że społeczności by przetrwać podejmują różne działania kosztem środowiska . 1.3. Charakterystyka zagrożeń ekologicznych

Katalog zagrożeń ekologicznych jest szeroki. Dla przykładu, za S. Jarmoszko można wskazać następujące zagrożenia środowiskowe: niekontrolowana, nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych (wycinka lasów, komercyjne odłowy dzikich zwierząt, wydobywanie kopalin), zanieczyszczenie wód, gleb i powierza w wyniki emocji miejsko-przemysłowych, katastrof chemicznych, naruszenie stosunków wodnych, nieplanowa urbanizacja dekonstruująca ekosystemy, nieprawidłowa gospodarka odpadami, stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych, katastrofy naturalne i przemysłowe, modyfikacje genetyczne . Zagrożenia ekologiczne są w wielu wypadkach konsekwencją działalności człowieka, podejmowanej wobec środowiska naturalnego. Geneza tych zjawisk wiąże się z zachwianiem równowagi w przyrodzie, co stanowi następstwo rabunkowej eksploatacji zasobów środowiska, zanieczyszczaniem Ziemi przez substancje przemysłowe, degradacją ekosystemów w związki z zanieczyszczeniami odpadami toksycznymi . Zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego można podzielić na dwie grupy: wynikające z naturalnych procesów oraz będące rezultatem destrukcyjnej działalności człowieka. Do pierwszej grupy zalicza się takie zjawiska jak: powodzie, susze, pożary, huragany, trąby powietrze, trzęsienia ziemi, czy wybuchy wulkanów. Do zagrożeń wynikających z działalności człowieka zalicza się natomiast materialne zanieczyszczenia środowiska naturalnego wywołane przez: katastrofy jądrowe, chemiczne, awarie, długotrwałe emisje szkodliwych substancji. Są one rezultatem postępu technicznego i technologicznego, wzrostu liczby ludności, niewłaściwego korzystania z zasobów naturalnych. Należy także podkreślić, że zagrożenia te cechują się dużą złożonością, występują na znacznych obszarach, jak również są warunkowane różnymi czynnikami . Istotnym rodzajem zagrożeń są zagrożenia wynikające z globalnych zmian klimatu. Ogólne, globalne ocieplenie systemu klimatycznego jest wynikiem takich zmian klimatycznych jak wzrost średniej temperatury na Ziemi. Do wzrostu temperatury przyczyniają się ditlenek węgla, metan, tlenek diazotu, ozon, freony, halony pochodzące ze źródeł naturalnych i jako wynik procesów rozwoju przemysłu, rolnictwa, transportu. Ocieplenie klimatu zmiany w środowisku przyrodniczym . Kolejnym ważnym zagrożeniem jest rosnące zanieczyszczenie zasobów wodnych. Wpływ na zjawisko ma przede wszystkim postęp techniczny oraz rozwój gospodarki i rolnictwa na świecie. Irygacje rolnicze pochłaniają nawet 70–80% światowej konsumpcji wody słodkiej. Niewłaściwe nawadnianie gleb, a także nieracjonalne korzystanie z zasobów wodnych powoduje ich degradację. Efektem są zmiany właściwości biologicznych i fizykochemicznych oraz wprowadzenie do nich niekorzystnych substancji. W przypadku mórz i oceanów podstawowym zagrożeniem jest ich zanieczyszczenie ropą naftową oraz produktami ropopochodnymi. Szacuje się, że każdego roku do tego typu zasobów wodnych dostaje się ponad trzy miliony ton tych substancji . W przypadku wód powierzchniowych zagrożeniem jest dopływ zanieczyszczeń z obszarów rolniczych. Problem ten wynika z niewłaściwego sposobu użytkowania ziemi, nawożenia, stosowania środków ochrony roślin, udziału rolnictwa w eutrofizacji wód powierzchniowych i podziemnych, a także z zabiegów melioracyjnych . W szczególności zanieczyszczenia obejmują nawozy azotowe, które są niewłaściwie stosowane i użytkowane. Związki azotu wprowadzane są do wód w postaci ścieków, jak również ze spływami obszarowymi. Związki azotowe stanowią zagrożenie, gdyż stymulują rozwój glonów, obniżają poziom tlenu, a także są toksyczne dla organizmów wodnych. Związki te ograniczają również możliwość wtórnego wykorzystania wody . Rozwój cywilizacyjny powoduje powstawanie nowych rodzajów zanieczyszczeń wód. Jednym z poważnych zagrożeń jest zanieczyszczenie substancjami farmakologicznymi. Do systemów kanalizacyjnych przedostają się substancje pochodzące z przemysłu farmaceutycznego, szpitali, zakładów weterynaryjnych, czy gospodarstw domowych. Substancje lecznicze nie są usuwane w istniejących oczyszczalniach ścieków i przedostają się do wód podziemnych i powierzchniowych. Stanowi to zagrożenie dla równowagi ekosystemów wodnych. W Polsce obecność środków farmakologicznych stwierdzono m.in. w Wiśle, Odrze, czy Warcie . Kolejne zagrożenie, na które warto zwrócić uwagę to zanieczyszczenie powietrza. Definicja zjawiska przedstawia się następująco: ,,wszystkie substancje, które występują poza zwykłym składem powietrza, a także normalne składniki powietrza, jeżeli ich zawartość przekracza średnie wartości przyjmowane dla czystego powietrza” . Zanieczyszczenie powietrza może być naturalne z erupcji wulkanów, rozkładu substancji organicznych, bądź sztuczne. Do drugiej grupy zalicza się pyły, tlenki węgla, tlenki siarki, tlenki azotu, gazy pochodzące z działalności człowieka. Źródłem emisji jest głównie przemysł, w tym hutnictwo, przemysł budowlany oraz transport. Zanieczyszczenia powietrza powodują następujące konsekwencje: efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, Zmiany klimatyczne, zmniejszanie warstwy ozonu, zachwianie równowagi ekologicznej między tlenem i dwutlenkiem węgla, zanieczyszczanie gleby i wód, zachwianie równowagi biologicznej ekosystemów, topnienie lodowców . Negatywny wpływ na środowisko ma także naruszenie stosunków wodnych. Może ono być spowodowane czynnikami naturalnymi (są to zmiany powolne, rozciągnięte w czasie), lub działalnością człowieka (zmiany gwałtowne). Naruszenie stosunków wodnych wiąże się z działaniem wpływającym na ukształtowany w terenie system zasobów wodnych. Odbywa się to m.in. poprzez podnoszenie terenu, co powoduje zalanie gruntów sąsiadujących. Efektem tego typu działań są zalane powierzchnie, zniszczenie budynków mieszkalnych, mostów, dróg, uszkodzenia w liniach wodno-kanalizacyjnych lub w trakcjach komunikacyjnych . Kolejnym istotnym zagrożeniem ekologicznym jest niewłaściwa gospodarka odpadami. Odpady i ich niewłaściwe gospodarowanie powodują zanieczyszczenie środowiska, wód powierzchniowych i głębinowych. Dzikie składowiska powodują liczne sytuacje epidemiologiczne . Zagrożeniem są także liczne pożary toksycznych odpadów. Problemem są także dzikie wysypiska w lasach, czy też wyrzucanie odpadów do środowiska wodnego, co występuje głównie w turystycznych kąpieliskach i w pobliżu portów żeglarskich, Nielegalne składowiska odpadów w lesie powodują zagrożenie epidemiologiczne, gdyż są one rozgrzebywane przez zwierzęta, co prowadzi do rozprzestrzeniania się chorób. W przypadku akwenów wodnych, dochodzi do zatruć ryb oraz zaniku unikatowej roślinności wodnej. Negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze ma wylesianie (deforestacja), tj. nadmierna wycinka lasów na skutek działalności człowieka. Zjawisko te jest także wynikiem działania szkodników, na które nie są odporne monokultury leśne. Wycinka odbywa się w sposób legalny oraz nielegalny. Deforestacja jest także wynikiem wypalania oraz zalewania dużych połaci leśnych. Osłabienie lasów jest także wynikiem fragmentaryzacji lasów w związku z budową dróg, czy poszerzaniem infrastruktury miejskiej. Lasy są wycinane w celu pozyskiwania drewna, czy złóż znajdujących się pod ziemią . Konsekwencje powyższych zjawisk są poważne. Wpływają na niszczenie różnorodności biologicznej oraz genetycznej roślin i zwierząt, zanieczyszczenie środowiska, pustynnienie, produkcję gazów cieplarnianych, zmiany klimatyczne, degradację gleby, wody i powietrza. Jako zostało wskazane na początku podrozdziału, ważną grupą zagrożeń ekologicznych są zagrożenia naturalne. Ich wyróżnikiem jest sezonowość oraz zależność od czynników naturalnych i meteorologicznych. Ich uwarunkowaniem są także anomalie pogodowe . Jednym z najczęściej występujących w Polsce zagrożeń są powodzie. W polskim porządku prawnym powódź oznacza: ,,wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach lub na morzu, podczas którego woda po przekroczeniu stanu brzegowego zalewa doliny rzeczne albo tereny depresyjne i powoduje zagrożenia dla ludności lub mienia” . Są one najczęściej wynikiem ulewnych deszczy powodujących podniesienie się poziomu wód w rzekach. Mają one gwałtowny przebieg i wiążą się z licznymi stratami. Najczęściej na skutek przybierania wody w rzekach i zbiornikach wodnych dochodzi do przerwania obwałowań i zalania okolicznych terenów . Do skutków powodzi zalicza się: zagrożenie życia ludzi, zniszczenie domów, infrastruktury drogowej, skażenie wód substancjami szkodliwymi. W szczególności poważne zagrożenie powodują tzw. powodzie błyskawiczne, w czasie których poziom rzek zwiększa się o kilka metrów w ciągu kilku minut . Podział powodzi, ze względu na ich źródło przedstawia się następująco : opadowe – są wywołane silnymi opadami o dużym natężeniu, roztopowe – są spowodowane gwałtownym topnieniem śniegu, sztormowe – ich przyczyną są silne wiatry, sztormy, zatorowe (zatorowo – lodowe, zatorowo – śryżowe), powodzie wywołane awariami budowli przeciwpowodziowych. Kolejnym zagrożeniem są pożary, polegające na rozprzestrzenianiu się niekontrolowanego ognia, który rozwija się żywiołowo. Pożar to samorzutne niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia o dynamicznym charakterze. Przyczynami zjawiska mogą być: wypalanie pól, nieostrożność, umyślne podpalenie, wyładowania atmosferyczne, nieostrożne posługiwanie się substancjami łatwopalnymi, wady i niesprawność instalacji energetycznych.

1.4. Organy odpowiedzialne za zwalczanie zagrożeń

Na wstępie należy podkreślić, że na mocy art. 74 ust.1 Konstytucji władze publiczne zostały zobowiązane do prowadzenia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne . Ich konstytucyjnym obowiązkiem jest ochrona środowiska i wspieranie działań obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. W związku z powyższym należy uznać, że zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego leży w gestii władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej . Kolejne organy odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego i zwalczanie zagrożeń wskazuje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska . Są nimi: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda sejmik województwa, marszałek województwa, minister właściwy do spraw klimatu Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, regionalny dyrektor ochrony środowiska . Wójt, burmistrz lub prezydent miasta stanowią organy wykonawcze gminy, Do ich kompetencji należy realizacja spraw publicznych o znaczeniu lokalnych. Zadania własne obejmują m.in. sprawy ładu przestrzennego, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, zieleni gminnej i zadrzewień, ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego . Zasady i tryb wykonywania zadań własnych przez gminy w kwestii ochrony środowiska normują odrębne akty prawne, w tym wcześniej wspomniana Ustawa o ochronie środowiska, a także ustawa Prawo wodne , ustawa o odpadach . Warto także podkreślić, że wójt (prezydent, burmistrz) jest organem decyzyjnych w zarządzaniu kryzysowym, realizowanym w przypadku pojawienia się zagrożenia, w tym ekologicznego. Odpowiada on za koordynację przedsięwzięć zarządzania kryzysowego na terenie gminy, a także realizację przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania gmin. Do zadań wójta należy kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie gminy, a także realizacja zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego, opracowywanie gminnego planu zarządzania kryzysowego . Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej wskazuje, że starosta jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo na terenie powiatu, co obejmuje kwestie: ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, zarządzania kryzysowego, ochrony przeciwpożarowej, a także przeciwdziałania skutkom klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu . Starosta, jako organ wykonawczy powiatu jest organem właściwym m.in. w następujących kwestiach: wydawania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu, przyjmowania wyników pomiarów wielkości emisji i pomiarów ilości pobieranej wody, wydawania decyzji nakładającej na przedsiębiorcę obowiązek prowadzenia pomiarów wielkości emisji wody w określonych przypadkach, przyjmowania od przedsiębiorców zgłoszeń instalacji, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, ustalanie wymagań w zakresie ochrony środowiska dotyczących eksploatacji instalacji, (w drodze decyzji), nakładanie na zarządców dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk lub portów obowiązku prowadzenia w określonym czasie pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku, nakładanie obowiązku: ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenie, lub przywrócenia środowiska do stanu właściwego, jeśli podmiot negatywnie oddziałuje na środowisko . W zakresie zarządzania kryzysowego, w sytuacji pojawienia się zagrożenia ekologicznego, starostwa odpowiada za kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie powiatu, organizowanie i prowadzenie szkoleń z zakresu zarządzania kryzysowego, a także realizację zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej . Wojewoda jest organem kompetentnym w zakresie planowania, reagowania, usuwania skutków zagrożeń na terenie województwa. Zapewnia współpracę organów administracji rządowej i samorządowej w zakresie zapobiegania zagrożeniom na terenie województwa. Jego zadaniem jest także ocena stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego . Kolejny organ – sejmik województwa, odpowiada za takie zadania jak: uchwalanie programów ochrony powietrza, uchwalanie planu działań krótkoterminowych, mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu w danej strefie, określanie, paliw dopuszczonych do stosowania, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na środowisko lub na zabytki, uchwalanie programu ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami, tworzenie obszaru ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, tworzenie strefy przemysłowej, powoływanie i odwoływanie członków rady nadzorczej wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej . Naczelnym organem odpowiedzialnym za zwalczanie zagrożeń ekologicznych jest minister właściwy do spraw klimatu. Szczegóły zadań określa Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Klimatu i Środowiska . Odpowiada on za działy administracji rządowej takie jak energia, gospodarka wodna, klimat oraz środowisko. Zakres działań w ramach powyższych działów określa ustawa o działach administracji rządowej .Na mocy ustawy, zadaniem ministra jest udział w kształtowaniu polityki klimatycznej, w tym także w ramach Unii Europejskiej, wdrażanie polityki klimatycznej UE, głównie w zakresie zarządzania środkami finansowymi, aukcjami uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Zadaniem jest ochrona środowiska oraz racjonalnego wykorzystywania jej zasobów, a także zapewnienie ekologicznych warunków życia, w tym ochrona powietrza, powierzchni ziemi . Odpowiada także za kontrolę przestrzegania wymagań ochrony środowiska, wspieranie ekologicznych innowacji i technologii. W zakresie kompetencji ministra jest także gospodarka odpadami. W odniesieniu do działu energia, minister odpowiada za sprawy polityki energetycznej państwa, rynek energii i surowców energetycznych, bezpieczeństwo energetyczne państwa, infrastrukturę energetyczną, a także inicjowanie współpracy międzynarodowej w zakresie energii. Dział środowisko obejmuje sprawy ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego oraz racjonalnego wykorzystywania jego zasobów. W szczególności obejmuje to kwestie ochrony przyrody, bioróżnorodności, ochrony gatunków roślin i zwierząt, gospodarki zasobami naturalnymi, ochronę lasów . W ramach działu gospodarka wodna minister odpowiada za kształtowanie, ochronę i racjonalne wykorzystywanie zasobów wodnych, utrzymanie śródlądowych wód powierzchniowych stanowiących własność Skarbu Państwa wraz z infrastrukturą techniczną, utrzymanie śródlądowych dróg wodnych. Odpowiada za stan ochrony przeciwpowodziowej, w tym budowę, modernizację oraz utrzymanie urządzeń wodnych zabezpieczających przed powodzią oraz koordynację przedsięwzięć służących osłonie i ochronie przeciwpowodziowej kraju. Do zakresu odpowiedzialności ministra należy także funkcjonowanie państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej i państwowej służby hydrogeologicznej . Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska to centralny organ administracji rządowej, podlegającym ministrowi właściwemu do spraw klimatu. Realizuje on swoje ustawowe obowiązki przy pomocy Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, stanowiącą państwową jednostką budżetową. Generalnego Dyrektora powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów . Zadania tego organy określa art. 127 Ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko . Zadania te to m.in. : współudział w realizacji polityki ochrony środowiska w obszarze ochrony przyrody, udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, kontrola odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód, współpraca z właściwymi organami ochrony środowiska innych państw i organizacjami międzynarodowymi oraz Komisją Europejską oraz Głównym Konserwatorem Przyrody i Państwową Radą Ochrony Przyrody w sprawach ochrony przyrody, jak również samorządem. Regionalny dyrektor ochrony środowiska jest organem administracji rządowej niezespolonej, który jest właściwy do realizacji zadań na obszarze województwa. Podlega on Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, zaś swoje zadania wykonuje przy pomocy regionalnej dyrekcji ochrony środowiska, będącą państwową jednostką budżetową. Zadania te realizuje również przy współpracy z dyrektorami parków krajobrazowych. Do zadań tego organu należy : udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, ocena oddziaływania przedsięwzięć na środowisko tworzenie i likwidowanie form ochrony przyrody, ochrona i zarządzanie obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody, współpraca z organami jednostek samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody, a także z organizacjami ekologicznymi; wydawanie decyzji oraz zlecanie ekspertyz z zakresu gospodarki odpadami. W zakresie bezpieczeństwa i zarządzania zasobami wodnymi podstawowym organem odpowiedzialnym za zwalczanie zagrożeń jest Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Jest to centralny organ administracji rządowej właściwy w sprawach gospodarowania wodami. Zadania w tym zakresie wykonuje także dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Do organów ochrony środowiska należą także organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Celem ich działalności jest kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska, a także ocena stanu środowiska. Odpowiadają również za kontrolę przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska . Podsumowując, zagrożenia ekologiczne stanowią zjawiska negatywnie oddziałujące na środowisko przyrodnicze, jak również na życie i zdrowie człowieka. Są one uwarunkowane zachodzącymi zmianami klimatycznymi, a także szeroko pojętym postępem cywilizacyjnym i przemianami gospodarczymi. Do podstawowych zagrożeń należy zaliczyć zanieczyszczenia powietrza, gleb i wód, nieodpowiednią gospodarkę odpadami, jak również powodzie i pożary. W celu zwalczania tego typu zagrożeń w Polsce funkcjonuje szereg organów: są organy rządowe i samorządowe oraz wyspecjalizowane instytucje. Rozdział II Zagrożenia ekologiczne w województwie pomorskim 2.1. Charakterystyka województwa Województwo pomorskie jest jednym z 16 województw Polski powstałych w 1999 r. Znajduje się w północnej części kraju, nad Morzem Bałtyckim, u ujścia Wisły do Zatoki Gdańskiej. W 2019 roku województwo zamieszkiwało 2343 928 osób. Liczba ludności na przestrzeni lat rośnie. W 2010 roku wyniosła 2 172 343. Ludność miejska wynosi 53,5%, co stanowi spadek w stosunku do roku 2010, gdy wskaźnik ten wynosił 68,4% . W 2020 roku liczba urodzeń po raz pierwszy od początku XX wieku była niższa niż liczba zgonów, co spowodowało ubytek naturalny ludności. Jednakże, przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 ludności był najwyższy w kraju. Tendencja ta utrzymuje się od kilku lat. W 2020 roku saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych ludności na pobyt stały było dodatnie. Linia brzegowa Morza Bałtyckiego w województwie, stanowi 60% linii brzegu morskiego Polski. Główne jednostki geograficzne w regionie pomorskim to: Pobrzeże Południowobałtyckie, w tym Pobrzeże Gdańskie z Żuławami Wiślanymi, Pobrzeże Koszalińskie, oraz Pojezierze Pomorskie . Województwo cechuje się dużym zróżnicowaniem przyrodniczym i krajobrazowym, co jest wynikiem procesów lodowcowych i zjawisk polodowcowych. Województwo cechuje bogata sieć hydrograficzna i duże zasoby wodne powierzchniowe oraz podziemne. Oś hydrograficzną stanowi Wisła, z którą sąsiaduje system polderowy Żuław Wiślanych ze znaczną powierzchnią odwadnianych mechanicznie obszarów depresyjnych. Żuławy to teren znajdujący się w depresji, co powoduje, że musi być sztucznie odwadniany. Jedną z cech wyróżniających województwo są liczne jeziora tworzące skupiska o największej jeziorności w Polsce. Ich łączna liczba przekracza 18 tysięcy, w tym 10 dużych jezior o powierzchni ponad 500 ha. Największe z nich to: Łebsko, Gardno, Żarnowieckie i Charzykowskie .

2.2. Uwarunkowania bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa

Jednym z istotnych uwarunkowań bezpieczeństwa ekologicznego jest klimat, warunkujący powstawanie różnych zjawisk pogodowych, w tym zagrożeń. Region pomorski odznacza się odmiennością warunków klimatycznych nie tylko w stosunku do kraju, ale także obrębie samego województwa. Bliskość morza ma wpływ na powstanie klimatu przejściowego pomiędzy klimatem morskim a kontynentalnym. Można wyodrębnić tu dwie krainy klimatyczne: bałtycką o cechach oceanicznych i pojezierną o cechach kontynentalnych. Typowym zjawiskiem dla regionu jest przesunięcie pór roku w stosunku do Polski środkowej i skrócenie okresu wegetacji. Wiosna i lato są opóźnione i krótsze, zaś okresy przedzimowy, zimy i przedwiośnia są natomiast znacznie dłuższe i łagodne. Na wybrzeżu panuje łagodny klimat morski . Nadmorskie położenie i uwarunkowania fizjograficzne powodują, że północno-wschodnia część województwa narażona jest na niebezpieczeństwo powodzi. Istotnym uwarunkowaniem jest spadek poziomu naturalnej retencji wodnej w wielu obszarach województwa, co stanowi głównie rosnący problem w miastach, gdzie działają niewydolne systemy zagospodarowania i odprowadzania wód opadowych i roztopowych. Wyzwaniem jest odpowiednie gospodarowanie tymi wodami, co nabiera szczególnego znaczenia w przypadku zagrożenia nawalnymi deszczami. Rozwój gospodarczy regionu, w tym dynamiczny proces zagospodarowania przestrzeni, powodują stałe zmniejszanie się terenów zieleni, jak również zagęszczenie już zurbanizowanych obszarów. Wpływa to zarówno na jakość powietrza, jak również efektywność zagospodarowania wód opadowych i roztopowych . Na terenie województwa pomorskiego brakuje zintegrowanego systemu zarządzania środowiskiem, w tym monitoringu zmian środowiskowych, pogodowych i klimatycznych . Warto podkreślić, że prawie 1/3 powierzchni województwa to obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Dodatkowo położenie nadmorskie, wielość jezior i terenów rekreacyjnych powodują, że nie są one odpowiednio przygotowane do wykorzystania. Sprzyja to dewastacji przyrody, głównie w warunkach turystyki masowej Sytuacja krajobrazowa w wielu miejscach jest oceniana jako bardzo zła. Stwarza to nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej, a także polityki zmniejszającej skutki antropopresji . Jednym z głównych uwarunkowań bezpieczeństwa ekologicznego województwa pomorskiego w kontekście globalnym są zmiany klimatyczne, które stanowią jedno z największych zagrożeń środowiskowych, powodujące nasilenie zdarzeń ekstremalnych takich jak susze, fale upałów, ulewne deszcze, huraganowe wiatry, intensywne burze oraz powodzie. Efektem tych zmian, również w odniesieniu do województwa pomorskiego jest ubożenie zasobów naturalnych, zmiany w bioróżnorodności oraz zmniejszanie dostępu do wody pitnej. Globalne ocieplenie klimatu powoduje podnoszenie się poziomu wody w morzach, w tym Morzu Bałtyckim, co jest efektem wzrostu objętości wody na skutek topnienia lodowców oraz wzrostu temperatury. Od dwóch stuleci obserwowalna jest także ogólna degradacja środowiska przyrodniczego, przez zanieczyszczenie gleby, atmosfery i wód, co powoduje ubożenie gatunków oraz zmniejszenie aktywności biologicznej ekosystemów .

2.3. Typy i częstotliwość występujących zagrożeń

Największe zagrożenie powodziowe występuje w dolinie Wisły, na Żuławach, jak również w bezpośredniej strefie nadmorskiej. Zagrożenie wiąże się z możliwością powstania wezbrań sztormowych, jak również przybierania wody w korytach rzek. Jest to także uwarunkowane intensywnymi lub długotrwałymi opadami deszczu. Zagrożenie powodziowe od strony morza oraz rzek rośnie również ze względu na sposób zagospodarowania terenów przybrzeżnych . Obszary najbardziej zagrożone powodzią prezentuje rysunek 1. Rysunek 1. Zagrożenie powodzią w woj. pomorskim Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2030, Załącznik do uchwały nr 376/XXXI/21 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 12 kwietnia 2021 roku, s. 15. Na obszarze województwa pomorskiego mogą pojawić się wszystkie rodzaje powodzi tj. opadowe, roztopowe, zatorowe i sztormowe oraz wewnątrzpolderowe). Wpływ na zwiększenie zagrożenia ma występowanie terenów depresyjnych i przydepresyjnych, gdzie nie ma możliwości grawitacyjnego odpływu wód i istnieje konieczność odpompowywania wody . Powódź opadowa występuje w porze letniej, głównie na Wiśle górnej oraz środkowej. Powodzie tego typu występują także na mniejszych rzekach i w miastach o mało wydolnej kanalizacji burzowej. Powódź roztopowa następuje w porze wiosennej w wyniki zwiększenia się wód wezbraniowych dolnej Wisły. Największe ryzyko powodzi zatorowej dotyczy ujściowego odcinka Wisły, gdzie dodatkowe zagrożenie stwarzają spływ kry lodowej z górnych odcinków. Zatory na rzekach występują w okresie jesienno - zimowym oraz podczas wiosennego spływu lodów. Charakter ujściowego odcinka rzeki sprzyja powstawaniu dużych ilości śryżu, co powoduje spiętrzenie wód do stanów alarmowych. Powodzie sztormowe stanowią zagrożenie na Żuławach Wielkich. Najczęściej występującym zagrożeniem na terenie Żuław jest powódź sztormowa. Silny wiatr dolądowy znad morza spycha masy wody do brzegowi, czego efektem jest spiętrzenie sztormowe, tym groźniejsze. Wzrost poziomów morza w czasie spiętrzenia sztormowego jest najczęściej bardzo gwałtowny, w ciągu 1 - 2 godzin dochodzi do prawie 200 cm . Największe zagrożenie powodziowe w województwie stanowi rzeka Wisła. W szczególności dotyczy Dolnej Wisły (poniżej zbiornika we Włocławku), co jest zdeterminowane spływem wód ze środkowego dorzecza Wisły, zrzutem lodów ze zbiornika we Włocławku oraz warunkami lokalnymi, tj. wiatrami sztormowymi . Ocena ryzyka powodzi na Żuławach Wiślanych jest duża, powodująca duże skutki. Wysokie prawdopodobieństwo dotyczy jednak terenu całego województwa. Kolejnym zagrożeniem występującym na terenie województwa pomorskiego są silne wiatry, które są związane z przemieszczaniem się głębokich niżów znad Atlantyku i formującym się dużym gradientem ciśnienia. W zakresie ich częstotliwości należy wskazać, że występują najczęściej wiosną i późną jesienią. Nad obszarem województwa coraz częściej obserwowane są duże przyśpieszenia powietrza, co powoduje, że ich siła porównywalna jest z huraganami typowymi dla strefy podzwrotnikowej. Jest to wynikiem zachodzących zmian klimatycznych. W województwie w ostatnich latach zaobserwowano występowanie trąb powietrznych. Najczęstszymi skutkami tego typu zagrożenia jest zerwanie linii wysokiego napięcia, kolejowej sieci trakcyjnej i powstanie przerw w dostawach energii elektrycznej, powstanie wiatrołomów na drogach, wpychanie wody morskiej do ujść rzek, czy też powstanie zatorów z powalonych drzew w korytach rzek . Ryzyko wystąpienia silnych wiatrów na obszarze województwa pomorskiego jest oceniane jako duże, natomiast trąb powietrznych średnie. Na terenie województwa pomorskiego często występującym zagrożeniem jest nawalny deszcz. Występuje on na terenie całego województwa. Deszczowi często towarzyszą burze i silne wiatry. Skutki tego zagrożenia to m.in. powodzie, podtopienia terenu, w tym piwnic, łąk i upraw, uszkodzenia infrastruktury energetyczne . Ryzyko wystąpienia nawalnego deszczu na obszarze województwa jest duże, szczególnie w okresie letnim i jesiennym. Na terenie województwa występują także pożary. Zagrożenie te obejmuje lasy, zakłady pracy, obiekty publiczne, uprawy, obiekty budowlane, porty morskie oraz środki komunikacji. Zagrożenie pożarowe jest największe w okresie susz i upałów. Dodatkowo, zagrożenie rośnie, kiedy panują niskie temperatury i zwiększa się zapotrzebowanie na ciepło, które jest w niektórych przypadkach wytwarzane niezgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej . W 2020 PSP na terenie województwa pomorskiego interweniowała w przypadku 32097 zdarzeń, w tym 6496 pożarów, 23722 miejscowych zagrożeń i 1879 alarmów fałszywych . Kolejnym zagrożeniem jest emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych. W 2019 r. emisja pyłowych zanieczyszczeń powietrza zmniejszyła się, w tym w porównaniu do 2010 roku uległa trzykrotnemu zmniejszeniu Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest od wielu lat przemysł. Jednakże zwiększeniu uległa emisja zanieczyszczeń gazowych. Szczegóły przedstawia tabela 3. Tabela 3. Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza Wyszczególnienie 2010 2015 2018 2019 Tys. ton rocznie W odsetkach (Polska=100) Emisja zanieczyszczeń gazowych Ogółem 6523,9 6618,4 6712,7 6633,1 3,3 Metan - 0,1 0,1 0,1 0,0 Dwutlenek siarki 18,1 13,0 5,3 5,3 2,9 Tlenek węgla 5,9 5,4 5,0 4,6 1,6 Tlenek azotu 9,7 8,3 5,2 5,0 2,6 Emisja zanieczyszczeń pyłowych Ogółem 3,4 2,3 1,0 0,9 3,1 Ze spalania paliw 2,4 1,4 0,7 0,6 4,1 Niezorganizowana 0,1 0,0 0,0 0,0 2,3 Źródło: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa pomorskiego 2021, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2021, s. 35. Jak wynika z zaprezentowanych danych emisja zanieczyszczeń gazowych zwiększyła się o 2%. Największa emisja wystąpiła w 2018 roku. Jednakże w skali kraju, emisja ta jest niska i wynosi 3,3%. W szczególności największe zagrożenie stanowi dwutlenek siarki i tlenek azotu. Na Pomorzu występuje więc relatywnie czyste powietrze, a problem smogu dotyka głównie Trójmiasto, jednak w zdecydowanie mniejszym stopniu niż inne duże ośrodki w Polsce . Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w województwie pomorskim jest emisja antropogeniczna, pochodząca z zakładów przemysłowych, głównie z procesów spalania paliw w celach energetycznych oraz procesów technologicznych . Ważnym problemem pozostaje zwiększająca się ilość odpadów komunalnych. W ciągu ostatnich lat w województwie pomorskim odnotowano wzrost odpadów komunalnych, jak również spadek odpadów przemysłowych. W porównaniu z 2010 r. selektywna zbiórka odpadów zwiększyła się ponad sześciokrotnie. Zmniejszeniu uległa liczba składowisk odpadów. Zagrożeniem jest zwiększająca się liczba dzikich wysypisk o dużej masie odpadów komunalnych . W 2019 r. wytworzono 1024,3 tys. t odpadów przemysłowych. Jest to o 51,4% mniej niż rok wcześniej i o 43,8% mniej niż w 2010 r.), co stanowiło 0,9% odpadów przemysłowych wytworzonych w Polsce. 20,8% spośród tych odpadów zostało poddane odzyskowi, 5,2% unieszkodliwieniu, zaś 65,9% przekazano innym odbiorcom. Ilość masy składowanej odpadów przemysłowych wyniosła 3996,2 tys. ton tj. o 0,8% więcej niż w 2018 r. Odpady komunalne zebrane w ciągu roku na 1 mieszkańca przedstawia rysunek 2. Rysunek 2.Odpady komunalne zebrane w ciągu roku na 1 mieszkańca Źródło: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa pomorskiego 2021, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2021, s. 44. Jak wynika z powyższych informacji od 2012 roku liczna odpadów komunalnych zbieranych w województwie w przeliczeniu na jednego mieszkańca stale rośnie. W 2010 roku zebrano 45954,1 ton odpadów, zaś w 2019 262202,2 ton. Największą ilość z powyższych stanowi szkło, którego w 2019 roku zebrano 23600,5 ton . Kolejnym zagrożeniem jest zanieczyszczenie wód. Na jakość wód wpływa ogólny pobór wody. Według danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku pobór wód w województwie pomorskim na potrzeby gospodarki i ludności wynosił w 2018 roku 224,6 hm³, w tym 39,9% pobranej wody wykorzystane zostało przez produkcję3,3% przez rolnictwo oraz 56,8% na potrzeby eksploatacji sieci wodociągowej. Problemem są zanieczyszczenia pochodzące z terenów rolniczych. W czasie pory deszczowej wymywane są związki azotu i fosforu oraz zanieczyszczenia pochodzące z hodowli zwierząt. Problem ten dotyka dużego obszaru i jest trudny do oszacowania. Jako skutek wskazuje się zwiększoną eutrofizację wód powierzchniowych. Według danych WIOŚ w 2018 roku 23% wód powierzchniowych przekraczało wartości dopuszczalne we wskaźnikach biogennych . Stan rzek na terenie województwa, pod względem chemicznym w 55% jest poniżej stanu dobrego, 14% w dobrym, zaś 31% nie badano. Zły stan wód dotyczy aż 73% rzek. Odnosi się on m.in. do Gościniny, Gęsi, Małej Słupiny, Małej Wierzycy, Wierzycy, Piesienicy . W odniesieniu do jezior najgorszą jakością biologiczną cechują się wody jezior Godziszewskiego i Zduńskiego. Stan umiarkowany i słaby był charakterystyczny dla 55% zbiorników spośród 45 badanych w 2018 roku jezior. Dobrą kondycją biologiczną wyróżniało się aż 7 jezior. Pod względem chemicznym, przekroczenia odnotowano w 48% przypadków badanych jezior. Dotyczyło to przekroczeń wskaźników: difenyloetery bromowane, fluoranten, rtęć i jego związki, heptachlor.

2.4.Działania organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń

Jednym z podstawowych organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń ekologicznych jest wojewoda pomorski. Odpowiada on za stała analizę i ocenę wszystkich zagrożeń występujących na terenie województwa, uzgadnianie planów zarządzania ryzykiem powodziowym, powszechną edukację w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom, czy też uzgadnianie planów ochrony obiektów infrastruktury krytycznej . Podejmuje on także działania związane z określaniem dla podległych organów i służb rozwiązań organizacyjnych i technicznych na wypadek zdarzenia radiacyjnego. W odniesieniu do zagrożenia suszą, wojewoda organizuje, prowadzi i koordynuje przygotowania szkoleń i ćwiczeń z zakresu zarządzani kryzysowego z uwzględnieniem problematyki wystąpienia suszy/upałów. Jest również odpowiedzialny za przygotowanie systemów komunikowania, informowania i ostrzegania ludności na obszarze województwa o powstałym zagrożeniu suszą i sposobach reakcji/minimalizacji skutków. Sprawuje także nadzór nad funkcjonowaniem centrum powiadamiania ratunkowego oraz systemu powiadamiania ratunkowego. Do działań wojewody zalicza się także zapewnienie współdziałania wszystkich organów administracji publicznej działających na terenie województwa i kierowanie ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniom środowiska. Istotnym aspektem jego działalności jest aktualizowanie Wojewódzkiego Planu Zarządzania Kryzysowego oraz utrzymywanie stałego współdziałania z operatorami obiektów infrastruktury krytycznej w zakresie zapobiegania zagrożeniom. Kolejnym organem jest Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni, który sprawuje nadzór nad zapewnieniem ochrony przed powodzią od strony wód morskich, w tym poprzez budowę, rozbudowę i utrzymanie budowli hydrotechnicznych oraz umocnień brzegowych w pasie technicznym. Powyższe stanowi podstawę ochrony technicznej przed powodziami . Organizuje także treningi i ćwiczenia doskonalące usuwanie skutków katastrofy w portach morskich. Istotnym aspektem jest przygotowanie zasad współdziałania z innymi podmiotami: IMGW, MOSG, KW PSP, WIOŚ. Prowadzi także działania związane ze stałym analizowaniem i ocenę sytuacji, jak również przygotowanie sił do działania w przypadku wystąpienia zagrożenia. Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku prowadzi takie działania jak: planowanie, nadzorowanie i realizowanie zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych na terenie województwa oraz inwestycje w gospodarce wodnej. Odpowiada za zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, a także racjonalne sterowanie przepływami wód. Opracowuje także plany przeciwdziałania skutkom suszy, jak również opracowanie programów i planów gospodarowania zasobami wodnymi i ochrony wód w dorzeczu . W 2017 roku Sejmik Województwa Pomorskiego uchwalił aktualizację Programu ochrony powietrza dla strefy pomorskiej i aglomeracji trójmiejskiej. W dokumencie określono główne działania i cele, które są aktualnie realizowane. Do ich realizacji zostali zobowiązani burmistrzowie, wójtowie, starostowie oraz wojewoda. W związku z powyższym na rzecz zapobiegania zanieczyszczeniom powietrza wdrażane są następujące działania : inwentaryzacja indywidualnych źródeł ogrzewania w gminach, likwidacja urządzeń na paliwa stałe lub wymiana urządzeń zasilanych paliwami stałymi spełniającymi odpowiednie wymagania, wprowadzanie zachęt finansowych do zmiany ogrzewania z niskosprawnych kotłów, pieców i palenisk na źródła niskoemisyjne rozbudowa i modernizacja sieci gazowej, a także sieci ciepłowniczych, modernizacja obiektów energetycznego spalania paliw oraz instalacji spalania w procesach technologicznych, poprawa stanu dróg w sposób ograniczający wtórną emisję zanieczyszczeń, czyszczenie powierzchni ulic metodą mokrą w okresie wiosennym i jesiennym, uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zapisów na rzecz ograniczenia emisji pyłu, wprowadzenie obowiązku przyłączania budynków do sieci ciepłowniczej, zachowanie układu zabudowy w miastach zapewniającej przewietrzenia, utrzymanie zieleni wzdłuż ciągów komunikacyjnych cechujących się dużym natężeniem ruchu, rozbudowa i kształtowania sieci ulic obwodowych powodujących eliminację lub ograniczenie ruchu tranzytowego, prowadzenie działań edukacyjnych i promocyjnych wśród mieszkańców województwa, wdrażanie odpowiedniej polityki parkingowej, w celu ograniczenia ruchu samochodowego, kontrola gospodarstw domowych w zakresie przestrzegania zakazu spalania odpadów. W przypadku zagrożenia pożarowego, jak również powodziowego ważne działania w każdej fazie zarządzania kryzysowego odpowiada Pomorski Komendant Wojewódzki PSP w Gdańsku. Jego zadania to m.in. analizowanie zagrożeń, kontrolowanie uzgadniania projektów budowlanych w zakresie ochrony przeciwpożarowej, kontrolowanie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych. Prowadzi także nadzór nad działalnością rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych. Ważnym aspektem działań jest wspieranie działań jednostek OSP w zakresie zapobiegania pożarom . Ważnym organem zapewniającym bezpieczeństwo ekologiczne jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. W latach 2017-2020, na terenie województwa pomorskiego zrealizowano szereg przedsięwzięć przy udziale środków z funduszu. Efektami działań są : modernizacja i zwiększenie przepustowości oczyszczalni ścieków (aktualna przepustowość to 1 344,5 m3/dobę), unieszkodliwienie ok. 6 225,57 Mg odpadów zawierających azbest, ograniczenie emisji CO² – 71,83 tys. Mg/rok, rozwój instalacji odnawialnych źródeł energii, w tym instalacja kolektorów słonecznych o łącznej powierzchni 575,52 m², instalacja pomp ciepła o łącznej mocy 1 694,5 kW, a także instalacje wykorzystujące biomasę o łącznej mocy 14 917,7 kw. Istotne działania podejmują także inspektorzy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku. Prowadzą oni głównie działalność kontrolną, związaną z przestrzeganiem prawidłowych zasad korzystania ze środowiska. Obejmuje to zarówno przestrzeganie przepisów prawa, jak i warunków decyzji odnoszących się do korzystania ze środowiska. W okresie 2016-2018 inspektorzy z powyższej jednostki przeprowadzili 519 kontroli planowych, jak i pozaplanowych, w tym interwencyjnych, W szczególności kontrolami objęto prawidłowość gospodarowania odpadami. Efekty ich działań w tym zakresie są następujące : 254 pouczenia, 121 mandatów karnych 199 zarządzeń pokontrolnych, zobowiązujących do przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska, 121 wystąpień pokontrolnych, w tym 84 skierowano do administracji samorządowej, 18 do administracji rządowej, 259 decyzji administracyjnych, w tym 4 to wstrzymanie prowadzonej działalności. Podsumowując, na terenie województwa pomorskiego występuje szereg zagrożeń. Są to głównie powodzie, susze, nawalne deszcze, jak również zanieczyszczenie wód. Problemy te będą się pogłębiać ze względu na takie uwarunkowania jak zmiany klimatu oraz urbanizacja regionu. Organy odpowiedzialne za zwalczanie zagrożeń prowadzą szereg działań w tym zakresie, w tym finansują działania wspierające rozwój OZE, prowadzą kontrolę. Ważne miejsce zajmuje wojewoda, który jest organem wiodącym w przypadku organizacji zarządzania kryzysowego. Szerzej możliwości zwiększenia efektywności działań zostaną omówione w kolejnym rozdziale. Rozdział III Zwalczanie zagrożeń ekologicznych w województwie pomorskim 3.1. Poziom bezpieczeństwa ekologicznego i jego zagrożenia – badania ankietowe W celu oceny poziomu bezpieczeństwa ekologicznego i jego zagrożeń na terenie województwa pomorskiego przeprowadzono badania ankietowe. W badaniu wzięło udział 25 osób. Na wstępie warto przedstawić dane z metryczki, charakteryzujące badaną populację. W badaniu wzięło udział 9 kobiet (36%) oraz 16 mężczyzn (64%). Ich wiek przedstawia wykres 1. Wykres 1. Wiek badanych Źródło: Badania własne 56% badanych (14 osób) to osoby w wieku 36-45 lat. Stanowiły one największą część badanej populacji. 24% to osoby w wieku 46-55, zaś 20% - w wieku 26-35. W badaniu nie wzięły udziały osoby w wieku poniżej 26 lat oraz powyżej 55. Wykres nr 2 przedstawia miejsce pracy badanej populacji. Wykres 2. Miejsce pracy Źródło: Badania własne Ponad połowa badanych (56%), którzy wzięli udział w badaniach własnych pracuje w organach jednostek samorządu terytorialnego, tj. w pomorskim urzędzie wojewódzkim, jak również pracownicy Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Powiatu Gdańskiego, Powiatu Słupskiego, Powiatu Starogardzkiego, Powiatu Nowodworskiego. Powiatu Człuchowskiego oraz Powiatu Sztumskiego. 20% stanowili pracownicy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku, zaś 16% - Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku. Najmniejszą część badanych stanowili pracownicy WFOŚiGW w Gdańsku. Staż pracy badanych prezentuje wykres 3. Wykres 3. Staż pracy badanych Źródło: Badania własne Większość respondentów (72%) wskazała 7-9 letni okres stażu pracy. 20% wskazało odpowiedź 4-6 lat, zaś 8% - powyżej 10 lat. Nikt z badanych nie pracuje krócej niż 4 lata. Należy więc uznać, że ankietowani posiadają istotne doświadczenie zawodowe, co pozwala na domniemanie, że posiadają odpowiednią wiedzę w zakresie badanego zjawiska. Ostatnią kwestią w zakresie danych badanych było ich wykształcenie. 84% wskazało wykształcenie wyższe magisterskie. 4% posiada wykształcenie wyższe licencjackie, zaś pozostała część 12% wykształcenie średnie. Badani w ankiecie określili własne opinie na temat poziomu bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa. Udzielone odpowiedzi przedstawia wykres 4. Wykres 4. Ocena poziomu bezpieczeństwa ekologicznego według badanych Źródło: Badania własne Według badanych poziom bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego należ ocenić na poziomie umiarkowanym. Taką opinię wyraziło 72% badanych (18 osób). 20% jest zdania, że poziom bezpieczeństwa jest dobry, zaś 8% uważa, że jest bardzo dobry. Żaden z badanych nie wskazał opinii, że poziom jest zły lub bardzo zły. Należy więc uznać, że poziom bezpieczeństwa ekologicznego jest na poziomie średnim, co wskazuje na możliwość występowania różnorodnych zagrożeń, które jednak w miarę możliwości są zwalczane. Istotną kwestią jest także zmiana poziomu bezpieczeństwa ekologicznego na przestrzeni lat, co obrazuje skuteczność podejmowanych działań. Odpowiedzi badanych na pytanie ,,W jaki sposób Pani/Pana zdaniem poziom bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego zmienił się na przestrzeni ostatnich 10 lat?” przedstawia wykres 5. Wykres 5. Ocena zmian poziomu bezpieczeństwa ekologicznego w woj. pomorskim według badanych Źródło: Badania własne 56% badanych jest zdania, że poziom bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego zwiększył się. Taką odpowiedź wskazywali głównie pracownicy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, a także Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Odpowiedź ,,zmniejszył się” zaznaczyło 12% badanych. Tą odpowiedź wskazywali głównie pracownicy jednostek samorządu terytorialnego. 32% uważa, że poziom bezpieczeństwa ekologicznego utrzymuje się na stałym poziomie. Należy więc uznać, że opinie badanych są zróżnicowane, jednak przeważa zdanie, że poziom bezpieczeństwa ekologicznego na przestrzeni lat zmienił się pozytywnie. Wykres 6 przedstawia źródła wiedzy badanych na temat bezpieczeństwa ekologicznego. Warto podkreślić, że niektórzy z badanych wskazali więcej niż jedną odpowiedź. Łącznie udzielono 32 odpowiedzi. Wykres 6. Źródła wiedzy badanych na temat bezpieczeństwa ekologicznego Źródło: Badania własne Podstawowym źródłem, na podstawie którego badani ocenili poziom bezpieczeństwa ekologicznego w woj. pomorskim jest doświadczenie zawodowe. Na podstawie działań podejmowanych w ramach zawodowych obowiązków, respondenci wskazali własną ocenę poziomu bezpieczeństwa. Badani formułują także wnioski na podstawie opinii znajomych, współpracowników i rodziny – taką opinię wyraziło 19% badanych oraz własnych obserwacji - 16%. Najrzadziej badani wskazywali informacje z internetu, prasy i telewizji (3%). Jednym z wymiarów bezpieczeństwa ekologicznego jest stan środowiska naturalnego, który warunkuje poziom tego typu bezpieczeństwa. Pytanie nr 4 w kwestionariuszu ankiety polegało na udzieleniu odpowiedzi na pytanie ,,4.Jak ocenia Pani/Pan stan środowiska naturalnego na terenie województwa pomorskiego?”. Udzielone odpowiedzi przedstawia wykres 7. Wykres 7. Ocena stanu środowiska naturalnego w woj. pomorskim wg ankietowanych Źródło: Badania własne Badani w większości (64%) uważają, że stan środowiska naturalnego na terenie województwa pomorskiego jest dobry. 32% wskazało natomiast, że należy go ocenić na poziomie umiarkowanym. Jedynie 4% wskazało ocenę bardzo dobrą. Nikt z badanych nie wyraził zdania wskazującego, że stan środowiska jest zły lub bardzo zły. Na podstawie odpowiedzi badanych można wskazać, że działania podejmowane przez organy specjalistyczne są skuteczne, czego efektem jest odpowiedni stan środowiska naturalnego. Ankietowani w kwestionariuszu określili poziom występowania poszczególnych zagrożeń. Udzielone odpowiedzi przedstawia tabela 4. Tabela 4. Poziom zagrożeń na terenie woj pomorskiego wg badanych Małe zagrożenie Średnie zagrożenie Duże zagrożenie powodzie 0% 16% 84% wichury, trąby powietrzne 0% 80% 20% pożary 0% 32% 68% awarie przemysłowe 56% 26% 8% zanieczyszczenie wód 0% 24% 76% zanieczyszczenie powietrza 0% 56% 44% zanieczyszczenia gleb 20% 56% 24% niekontrolowana, nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych (wycinka lasów, komercyjne odłowy dzikich zwierząt) 44% 56% 0% naruszenie stosunków wodnych, 8% 84% 8% nieodpowiednia gospodarka odpadami 36% 36% 28% nieprawidłowa urbanizacja 56% 44% 0% Źródło: Badania własne Według wyników badań własnych największe zagrożenie ekologiczne na terenie województwa pomorskiego stanowią powodzie. Wysoki poziom zagrożenia tego typu zjawiskiem wykazało 84% respondentów. Kolejnym istotnym zagrożeniem, wskazanym przez badanych są zanieczyszczenia wód, wskazane przez 76% ankietowanych oraz pożary, które 68% badanych oceniło jako duże zagrożenie. Jako średnie zagrożenie, badani wskazywali najczęściej naruszenie stosunków wodnych (84%) oraz wichury, trąby powietrzne (80%).Najmniejsze zagrożenie, według badanych stanowią awarie przemysłowe (56%), nieprawidłowa urbanizacja (56%), a także niekontrolowana, nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych (46%). Według Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego w zakresie zagrożeń podstawowe zagrożenia ekologiczne: ,,Województwo pomorskie, z racji nadmorskiego położenia, jest szczególnie zagrożone występowaniem ekstremalnych zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych, do których należą, m.in. intensywne opady, silne i porywiste wiatry, burze, sztormy oraz powodzie [..]spadek poziomu naturalnej retencji wodnej […] niewydolne systemy zagospodarowania i odprowadzania wód opadowych i roztopowych” . Opinie badanych są więc zbieżne z analizami strategicznymi odnoszącymi się do województwa pomorskiego. Badania ankietowane obejmowały także opinie badanych na temat możliwych skutków pojawienia się zagrożeń ekologicznych. Udzielone odpowiedzi przedstawia wykres 8. Łącznie wskazano 34 odpowiedzi. Wykres 8. Skutki zagrożeń ekologicznych Źródło: Badania własne Jako podstawowy skutek występujących zagrożeń badani wskazali skażenie wód. Odpowiedź ta stanowiła 53% wszystkich udzielonych odpowiedzi. Innym istotnym skutkiem, w opinii ankietowanych są zmiany klimatyczne (dziura ozonowa, globalne ocieplenie), co wskazało 23% badanych. Po 12% ogółu udzielonych odpowiedzi stanowiły: zanieczyszczenia środowiska oraz katastrofy budowlane. W związku z wielością i istotnością skutków zagrożeń ekologicznych, niezbędne jest podejmowanie skutecznych działań na rzecz ich zwalczania. 3.2. Poprawa skuteczności organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń Badania ankietowe zawierały pytania o podejmowane działania na rzecz zwalczania zagrożeń ekologicznych na terenie województwa pomorskiego. Odpowiedzi były zróżnicowane. Warto przytoczyć niektóre z nich: ,,stale monitorowane są wszelkie zagrożenia, prowadzona jest współpraca z między różnymi organami, jak również stale wprowadzane są nowe zabezpieczenia – budowa wałów przeciwpowodziowych, czy odpowiednie kształtowanie gospodarki przestrzennej”, ,,kontrolowane jest przestrzeganie przepisów, nadzór nad innymi organami, a także monitorowanie skażeń wód, gleb, powietrza. Pozwala to na racjonalne dostosowanie środków zapobiegawczych” ,,z mojej perspektywy podstawą jest odpowiednie planowanie, ustalanie zasad współpracy, wczesne rozpoznawanie zagrożeń, co umożliwia szybkie reagowanie. Ważne jest stałe monitorowanie rozwoju poszczególnych zagrożeń”, ,,działania dostosowane są do rodzajów zagrożeń, jak również są zależne od organu, który je prowadzi. Najogólniej, zagrożenia poddawane są stałej kontroli, zaś jeśli występuje zwiększone ryzyko pojawienia się tego zagrożenia, w stan gotowości stawiane są służby reagowania. My odpowiadamy na koordynowanie działań, przygotowanie projektów, a także zapewnienie odpowiedniego wsparcia”. Badani wskazali szereg podejmowanych działań. Podsumowując udzielone odpowiedzi, można wskazać na następujące kategorie działań: zapobiegawcze, planistyczne, nadzorcze i kontrolne, a także związane z reagowaniem. W szczególności zwracano uwagę na działania związane z przygotowaniem do pojawienia się zagrożenia – monitorowanie stanu środowiska, prognoz, prowadzenie audytów. Podkreślano, że podejmowane są takie działania jak budowa wałów, zwiększenie retencji, wprowadzanie nowych przepisów służących środowisku, czy też inicjowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Warto podkreślić, że żaden z badanych nie odniósł się do fazy odbudowy i podejmowania działań na rzecz przywrócenia stanu sprzed pojawienia się zagrożenia. Ostatnie pytanie w kwestionariuszu ankiety brzmiało: ,,W jaki sposób Pani/Pana zdaniem można poprawić skuteczność działań organów odpowiedzialnych za zwalczanie zagrożeń ekologicznych?”. Ankietowani przedstawili szereg propozycji zwiększenia skuteczności. Podstawowe wnioski w tym zakresie są następujące: zwiększyć zakres współpracy między wyspecjalizowanymi organami ochrony środowiska, jednostkami samorządowymi, służbami oraz społeczeństwem, wprowadzać innowacyjne rozwiązania na rzecz ochrony środowiska (np. zwiększanie instalacji OZE, wymiana źródeł ciepła), większą wagę przywiązywać do zapobiegania, zwiększanie naturalnej retencji i budowa zbiorników retencyjnych, zwiększenie kar za nieprzestrzeganie przepisów, stworzenie skuteczniejszej polityki ochrony wód, gleb i powietrza, zwiększenie źródeł finansowania na działalność związaną z odpowiednim zarządzaniem i gospodarką wodami, zwiększenie kontroli rolników w zakresie stosowanych środków ochrony roślin. Badani wskazali szereg różnych propozycji. Według wyników badań, poprawa skuteczności powinna opierać się na odpowiednio sformułowanej polityce, zapewnieniu odpowiednich środków na finansowanie działań, jak również zwiększeniu częstotliwości kontrolnych i nadzorczych. Niektórzy badani postulują także zwiększanie kar za stwierdzanie nieprawidłowości. Wskazali także na konieczność zwiększenia zakresu współpracy między różnymi organami i służbami, w tym głównie wymianę informacji, doświadczeń, jak również analiz i prognoz. Na podstawie strategii rozwoju województwa pomorskiego można wskazać, że poprawa skuteczności działań jest planowana poprzez m.in. odpowiednie kształtowanie ładu przestrzennego, hamowanie chaotycznej suburbanizacji oraz presji inwestycyjnej na tereny cenne przyrodniczo i krajobrazowo. Planowane jest także udzielanie wsparcia dla innowacyjności w sektorze ochrony środowiska, upowszechnianie nowych rozwiązań technologicznych. Działalność ma odbywać się w oparciu o długofalowy monitoring środowiska, a także promowanie zmniejszania wpływu społeczno-gospodarczego na środowisko i klimat .

3.3. Planowane działania zapobiegawcze

Badania ankietowe objęły także kwestię działań zapobiegawczych. W pytaniu otwartym respondenci udzielili odpowiedzi, jakie działania zapobiegawcze należy podejmować w celu zwalczania zagrożeń ekologicznych na terenie województwa. Badani udzielili różnorodnych odpowiedzi skupiając się jednak na działaniach profilaktycznych. Oto przykładowe odpowiedzi: ,,w celu zapobiegania zagrożeniom należy przede wszystkich edukować społeczeństwo, by odpowiednio dbali o środowisko, nie zanieczyszczali go, nie doprowadzali do pożarów, jak również wdrażali przepisy prawa”, ,,planowanie działań zapobiegawczych opiera się na monitorowaniu zagrożeń, gdyż powodziom, czy suszom nie zawsze da się zapobiec. Wazne jest więc odpowiednio szybkie powzięcie informacji o planowanych zjawiskach atmosferycznych i przygotowanie do reagowania – zabezpieczenie infrastruktury, poinformowanie społeczeństwa, postawienie służb w stan gotowości”, ,,zapobieganie powinno obejmować działania długofalowe, z mojej perspektywy istotne jest dbanie o środowisko m.in. poprzez gromadzenie deszczówki, niebetonowanie wszystkich powierzchni miast, sadzenie nowych drzew, instalowanie instalacji OZE, wspieranie innych inicjatyw proekologicznych”. Badani wskazali, że zapobieganie polega na prowadzeniu działań przygotowawczych, edukacyjnych, uświadamiających, monitorowaniu zagrożeń, jak również kontrolowaniu i nadzorowaniu podejmowanych działań. Do ostatniej kwestii odnieśli się głównie pracownicy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, którzy w swoich wypowiedziach podkreślili, że zapobieganie opiera się na monitorowaniu odpowiedniego stanu środowiska, dostosowywania się do przepisów prawa przez inne organy, jak i społeczeństwo. Wskazali także, że nadzorowanie pozwala na szybkie wykrycie wszelkich niezgodności i nieprawidłowości i wdrożenie działań naprawczych. Kolejną kwestią poruszoną były działania finansowe, na które zwrócił uwagę m.in. pracownik Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Podkreślił on, że aktualnie w celu zapobiegania zagrożeniom możliwe jest skorzystanie z wielu propozycji dofinansowań, m.in. na wymianę źródeł ciepła, modernizację budynków, co wpływa m.in. na ograniczenie emisyjności szkodliwych substancji. Z tego typu działań mogą także korzystać organy publiczne. Podsumowując, badani wskazali, że zapobieganie opiera się na szeregu działań, których celem jest ograniczanie możliwości pojawienia się zagrożeń. Na podstawie analizy dokumentów strategicznych stworzonych przez różne wyspecjalizowane organy działające na terenie województwa jako planowane działania zapobiegawcze należy wskazać : zmniejszenie zużycia energii i surowców, ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych, uporządkowanie gospodarki wodami opadowymi na obszarach zurbanizowanych, budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, ograniczanie procesu degradacji jezior poprzez ograniczenie i likwidację presji, szczególnie komunalnej i rolnej, zwiększenie retencji, rozwój i utrzymanie monitoringu w ochronie powietrza i gospodarce wodnej.

3.4. Opinie na temat skuteczności podejmowanych działań

Ankietowani w kwestionariuszu odnieśli się do kwestii skuteczności wyspecjalizowanych organów zajmujących się zwalczaniem zagrożeń. Warto jednak podkreślić, że są to opinie subiektywne – ocenie podlegają organy, w których są zatrudnieni ankietowani, bądź organy współpracujące. Wykres 9. Ocena ankietowanych na temat skuteczności działania wyspecjalizowanych organów ochrony środowiska Źródło: Badania własne Najczęściej ankietowani wskazywali, że ich zdaniem działalność wyspecjalizowanych organów ochrony środowiska na rzecz zwalczania zagrożeń należy ocenić dobrze. Taką opinię wyraziło 44% ankietowanych.32% wskazało odpowiedź ,,bardzo dobrze”, zaś 24% - umiarkowanie. Należy więc uznać, że według badanych, organy te wykonują swoje obowiązki odpowiednio, co powoduje, że zostały ocenione dobrze i bardzo dobrze. Badani ocenili także działalność organów jednostek samorządu terytorialnego. Obrazuje to wykres 10. Wykres 10 Ocena działania organów samorządu terytorialnego w zakresu zarządzania kryzysowego w opinii badanych Źródło: Badania własne 40% respondentów działania organów samorządu terytorialnego z zakresu zarządzania kryzysowego oceniła dobrze. 36% wskazało ocenę umiarkowaną, zaś 24% bardzo dobrą. Należy podkreślić, że oceny umiarkowane wskazywali głównie badani zatrudnieni w innych miejscach, niż jednostki samorządu terytorialnego. Pracownicy JST wskazywali oceny dobre i bardzo dobre. Porównując oceny wyspecjalizowanych organów oraz organów samorządowych, badani wyżej ocenili działalność organów wyspecjalizowanych w ochronie środowiska. 3.5. Propozycje zmian i wnioski Badania własne dotyczące zwalczania zagrożeń ekologicznych w województwie pomorskim wykazały, że według badanych – pracowników wyspecjalizowanych organów ochrony środowiska i jednostek samorządu terytorialnego, poziom bezpieczeństwa ekologicznego na analizowanym terenie jest umiarkowany. Jako podstawowe zagrożenia wskazano powodzie, pożary oraz zanieczyszczenia wód. Jako potencjalne skutki wskazano m.in. skażenie wód i zmiany klimatyczne. Działalność wyspecjalizowanych organów ochrony oraz jednostek samorządu terytorialnego została oceniona pozytywnie – przeważały oceny dobre. Badani podkreślili istotność działań zapobiegawczych, w tym zwiększenie częstotliwości kontroli, edukowanie i promowanie zachowań proekologicznych, w tym inwestowanie w inicjatywy pozytywnie wpływające na stan środowiska. Podkreślono konieczność monitorowania sytuacji, a także szybkiego reagowania. W zakresie poprawy skuteczności, badani wskazali konieczność zwiększenia zakresu współpracy i wdrożenie takich działań jak zwiększanie naturalnej retencji, formułowanie odpowiedniej polityki środowiskowej, zwiększenie częstotliwości kontrolnych i nadzorczych. Jako własne propozycje zmian warto wskazać modernizację i rozbudowę lokalnej infrastruktury ciepłowniczej, energetycznej, a także wodnej. Powinno to obejmować zarówno budynki i infrastrukturę publiczną, jak również mieszkalnictwo prywatne. Priorytetem powinna być wymiana urządzeń grzewczych, promowanie samochodów elektrycznych, a także edukowanie społeczeństwa w zakresie odpowiedniej gospodarki odpadami. Ważnym zadaniem powinno być także odpowiednie kształtowanie przestrzeni w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W ostatnich latach na terenie województwa pomorskiego w efekcie prowadzonej polityki środowiskowej oraz przeprowadzanych różnych działań naprawczych, poziom bezpieczeństwa ekologicznego utrzymuje się na stabilnym poziomie z tendencją poprawy. Jednakże zwalczanie zagrożeń ekologicznych wymaga pogłębiania dalszej współpracy władz publicznych, różnych instytucji i organizacji ekologicznych, środków masowego przekazu, a przede wszystkim mieszkańców województwa.

Zakończenie

Bezpieczeństwo ekologiczne to rodzaj bezpieczeństwa obejmujące działania wobec środowiska ukierunkowane na zachowanie natury i zwalczanie wszelkich negatywnych trendów oddziałujących na środowisko naturalne. Celem jest zapewnienie rozwoju społeczno-gospodarczego z zachowaniem równowagi środowiska. Współcześnie występuje szereg zagrożeń bezpieczeństwa ekologicznego, co jest m.in. uwarunkowane takimi zjawiskami jak globalne ocieplenie klimaty, efektem cieplarnianym. Następuje stopniowe wyczerpywanie się surowców nieodnawialnych, naruszenie stosunków wodnych, a także zwiększenie emisji gazów. Do podstawowego katalogu zagrożeń ekologicznych należy zaliczyć powodzie, gwałtowne, opady, wichury, pożary, katastrofy naturalne i przemysłowe, niekontrolowaną, nadmierną eksploatację zasobów naturalnych, zanieczyszczenie wód, gleb i powierza, naruszenie stosunków wodnych, a także nieprawidłową gospodarkę odpadami. Należy podkreślić, że zagrożenia te są wzajemnie skorelowane, pojawienie się jednego z nich zwiększa ryzyko pojawienia się kolejnego. Skutki zagrożeń ekologicznych są wieloaspektowe – pogarszają jakość życia, hamują rozwój społeczno-gospodarczy, jak również powodują zmiany w ekosystemach. W pracy analizie poddano zagrożenia występujące na terenie województwa pomorskiego. Bezpieczeństwo ekologiczne tego regionu uwarunkowane jest przyleganiem do Morza Bałtyckiego, wielością rzek i jezior, jak również wysokim wskaźnikiem lesistości. Rozwój gospodarczy regionu, w tym dynamiczny proces zagospodarowania przestrzeni, powodują stałe zmniejszanie się terenów zieleni, jak również zagęszczenie już zurbanizowanych obszarów. Wpływa to zarówno na jakość powietrza, jak również efektywność zagospodarowania wód opadowych. Na podstawie analizy dokumentów strategicznych jako główne zagrożenia należy wskazać powodzie, zanieczyszczenie wód i powietrza, gwałtowne opady, jak również nieprawidłowości związane z gospodarką odpadami. Za zwalczanie zagrożeń ekologicznych na terenie województwa odpowiada szereg wyspecjalizowanych organów: Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni, Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Ważnym organem zapewniającym bezpieczeństwo ekologiczne jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Jednakże podstawowym organem odpowiedzialnym za planowanie, zapobieganie, reagowanie oraz odbudowę w przypadku pojawienia się zagrożeń ekologicznych jest wojewoda pomorski. Istotne zadania związane z zapobieganiem, promowaniem zachowań ekologicznych, nadzorowaniem i kontrolowaniem, czy też wydawaniem decyzji środowiskowych pełnią także organy samorządu terytorialnego. Powyższe organy prowadzą szereg działań na rzecz ochrony środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego. Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na zadania planistyczne, związane z tworzeniem dokumentacji (planów zarządzania kryzysowego), a także zadania związane ze stałym monitorowaniem stan środowiska, co jest niezbędne do wcześniejszego prognozowania możliwości wystąpienia zagrożenia. Istotne znaczenie mają także działania nadzorcze i kontrolne, związane ze sprawdzaniem stanu rzeczywistego z przepisami. Działania te odnoszą się zarówno do instytucji publicznych, jak i mieszkańców województwa. Powyższe działania w znaczącym stopniu przyczyniają się do zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego. Należy uznać, że poziom bezpieczeństwa ekologicznego w województwie pomorskim jest dobry, jednak nadal występują obszary, wymagające poprawy skuteczności. W szczególności dotyczy to zwalczania zagrożenia związanego z zanieczyszczeniem wód, powietrza i gleb. Wyzwaniem pozostaje także zwalczanie zagrożeń takich jak powodzie, wiatry, opady oraz pożary. Odpowiadając na pytanie postawione we wstępie pracy, brzmiące ,,W jaki sposób można zapobiegać zagrożeniom ekologicznym występującym na terenie województwa pomorskiego?” należy wskazać, że należy prowadzić przede wszystkim działania zapobiegawcze związane z kształtowaniem polityki środowiskowej i wdrażaniem takich priorytetów jak edukowanie społeczeństwa, wprowadzanie innowacyjnych i proekologicznych rozwiązań zarówno w ramach funkcjonowania instytucji publicznych, jak i mieszkańców województwa. Do proponowanych działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa ekologicznego na terenie województwa pomorskiego należy zaliczyć modernizację i rozbudowę lokalnej infrastruktury ciepłowniczej, energetycznej, a także wodnej, wymianę urządzeń grzewczych, wdrażanie odpowiedniej gospodarki odpadami, a także kształtowanie przestrzeni w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego sprzyjającej dbałości o środowisko naturalne.

Bibliografia

Bednarski R., Bezpieczeństwo ekologiczne (środowiskowe). Przegląd definicji, [w:] Bezpieczeństwo w perspektywie ekologicznej, red. M. Kubiak M. Tołtwiński, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2017

Bieńkowski J., Zagrożenia ekologiczne i ich następstwa, [w:] Bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne wobec współczesnych wyzwań – wybrana problematyka, red. A. Stępień, Wydawnictwo Społecznej Akademii Nauk, Warszawa 2017

Borkowski R., Teoretyczno-metodologiczne aspekty rozważań nad bezpieczeństwem ekologicznym [w:] Współczesne bezpieczeństwo ekologiczne, red. M. Kubiak,

M. Lipińska-Rzeszutek, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2017

Brożyna A., Kozioł W., Prognozy wyczerpywania bazy zasobów kopalin – teoria i praktyka, ,,Przegląd Górniczy” 2014, nr 4

Ciechanowicz-McLean J., Prawo i polityka ochrony środowiska, PWN, Warszawa 2009

Cieślarczyk M., Pojęcie oraz typologie bezpieczeństwa i zagrożeń, [w:] Bezpieczeństwo w teorii i badaniach naukowych, red. B. Wiśniewski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2011

Chorbot P., Nielegalny handel odpadami z perspektywy przestępczości zorganizowanej na przykładzie działalności neapolitańskiej Kamorry [w:] Gospodarka odpadami. Problematyka prawna i ekokryminalistyczna, red. W. Pływaczewski, Sz. Buczyński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn 2013

Ćwiek H., Zagrożenia bezpieczeństwa ekologicznego. Wybrane problemy [w:] Bezpieczeństwo ekologiczne, red. K. Sala, K. Kowalska, P. Nowak, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2019

Dawidziuk A., Bezpieczeństwo ekologiczne i kultura bezpieczeństwa ekologicznego a zrównoważony rozwój, ,,Kultura Bezpieczeństwa” 2016, nr 6

Górska-Rożej K., Bezpieczeństwo ekologiczne w ogólnym systemie bezpieczeństwa państwa, ,,Obronność - Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej” 2013, nr 4(8)

Gromiec M., Sadurski A., Zalewski M., Rowiński P., Zagrożenia związane z jakością wody, ,,Nauka” 2014, nr 1

Jabłoński K., Stempski W., Rola lasów i leśnictwa w pochłanianiu gazów cieplarnianych, ,,Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury” 2017, nr 64 Jarmoszko S., O bezpieczeństwie ekologicznym w kontekście antroposfery bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo w perspektywie ekologicznej, red. M. Kubiak, M. Tołwiński, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2017

Kassengerg A., Globalne problemy ekologiczne i ich konsekwencje dla rozwoju gospodarczego, ,,Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego” 2012, nr 2

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483

Korzeniowski L., Zarządzanie bezpieczeństwem. Rynek, ryzyko, zagrożenia, ochrona [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem, red. P. Tyrała, PSB, Kraków 2010

Korzeniowski P., Bezpieczeństwo ekologiczne jako instytucja prawna ochrony środowiska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012

Kundzewicz Z., Zmiany klimatu, ich przyczyny i skutki – obserwacje i projekcje, ,,Landform Analysis” 2011, nr 5

Mioduszewski W., Zjawiska ekstremalne w przyrodzie – susze i powodzie [w:] Współczesne problemy kształtowania i ochrony środowiska, red. A. Łachacz, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn 2012

Olejniczak-Szałowska K., Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego jako zadanie powiatu. Zarys problemu, [w:] Między tradycją a przyszłością w nauce prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, red. E. Olejniczak-Szałowska, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2009

Pajewski T., Zanieczyszczenia wody jako negatywny efekt działalności rolniczej, ,,Rocznik Naukowy Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu”2016, nr 4,

Pietraś M., Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1996

Plan Zarządzania Kryzysowego Województwa Pomorskiego, Pomorski Urząd Wojewódzki, Gdańsk 2017

Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa pomorskiego 2021, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2021

Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego, Urząd Statystyczny w Gdańsku, Gdańsk 2020 Rokitowska J., Katastrofy naturalne, [w:] Vademecum bezpieczeństwa, red. O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć, Libron, Kraków 2018

Rosiek K., Bezpieczeństwo ekologiczne w Polsce na przykładzie gospodarowania wodami, ,,Gospodarka w Praktyce i Teorii” 2015, nr 1 Sarzała D., Pedagogiczne aspekty bezpieczeństwa ekologicznego, ,,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2019, nr 3

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, red.B. Zdrodowski, AON, Warszawa 2008

Stan środowiska w województwie pomorskim. Raport 2020, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Gdańsk 2021

Strategia działania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku na lata 2021-2024 z perspektywą do 2027 roku, WFOŚiGW w Gdańsku, Gdańsk 2020

Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2030 , Załącznik do uchwały nr 376/XXXI/21 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 12 kwietnia 2021 roku

Śladkowski S., Aspekty militarne i niemilitarne zagrożeń środowiskowych, AON, Warszawa 2003

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 2021 poz. 1372

Ustawa z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej, Dz.U. 2020 poz. 1220

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Dz.U. 2001 nr 115 poz. 1229

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. 2020 poz. 1219

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. 2020 poz. 1856

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Dz.U. 2021 poz. 247

Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, Dz.U. 2021 poz. 779

Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne, Dz.U. 2021 poz. 624

Wnuk Z., Ekologia i ochrona środowiska. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010

Temat: organizacja i funkcjonowanie samorządu gminnego w Polsce - podstawy teoretyczne i studium przypadku Gminy Miłoradz

Spis treści

Wstęp

Rozdział I: Organizacja samorządu gminnego w Polsce

1.1. Pojęcie samorządu i jego rozwój w Polsce

1.2. Podstawy prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce

1.3. Organy samorządu gminy i ich zadania

1.4. Zadania gmin w Polsce

2.1. Gospodarka finansowa gminy

2.2. Dochody gminy

2.3. Polityka wydatkowa gminy

2.4. Kontrola i nadzór nad gospodarką finansową gminy

Rozdział III: Organizacja i funkcjonowanie Gminy Miłoradz

3.1. Charakterystyka gminy

3.2. Organy gminy i ich kompetencje

3.3.Budżet gminy

3.4. Działalność gminy w latach 2015-2020

Zakończenie

Wstęp

W polskim systemie administracji samorządowej, gmina jest podstawową jednostką organizacyjną. Jest to najmniejszy element tej struktury, co wynika z założenia, że władze gminne najlepiej znać i rozumieć potrzeby lokalnej społeczności. Jednakże funkcjonowanie oraz struktura poszczególnych gmin w Polsce są zróżnicowane ze względu na wiele czynników, takich jak lokalizacja geograficzna, poziom rozwoju, liczba ludności, dochody budżetowe, a także wiele innych aspektów. Istnieje konieczność badania organizacji i funkcjonowania gmin w Polsce, aby dokładnie zrozumieć zarówno pozytywne aspekty ich działalności i wypracować dobre praktyki, jak i identyfikować problemy, które trzeba rozwiązać.

Celem niniejszej pracy jest analiza organizacji i funkcjonowania samorządu gminnego w Polsce. W ramach tej analizy zostaną przedstawione podstawy teoretyczne, a także dokonana analiza przypadku Gminy Miłoradz. Praca omówi strukturę organizacyjną gmin w Polsce, włączając w to genezę ich powstania, ramy prawne oraz zakres obowiązków i organy gminy. Ponadto, analizie poddane zostaną kwestie finansowe związane z funkcjonowaniem samorządu gminnego w Polsce, w tym aspekty gospodarki finansowej, źródła dochodów i wydatki. Ostatnią część pracy stanowić będzie analiza organizacji i funkcjonowania Gminy Miłoradz. Wybór tej gminy wynika z osobistej znajomości jej struktury i działalności przez autora pracy.

Problem badawczy został sformułowany w następujący sposób:

Jakie można wyciągnąć wnioski na temat organizacji i funkcjonowania gmin w Polsce, na przykładzie Gminy Miłoradz?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, w pracy wykorzystano metodę analizy treści aktów prawnych oraz literatury naukowej, włączając w to ustawy i akty prawa lokalnego. Praca została podzielona na trzy główne rozdziały, w tym dwa teoretyczne i jeden praktyczny.

Pierwszy rozdział poświęcony jest organizacji samorządu gminnego w Polsce. Przedstawia historię rozwoju samorządu gminnego, zasady prawne, ze szczególnym uwzględnieniem Ustawy o samorządzie gminnym. Omawia także główne organy gminy oraz ich kompetencje i zadania, a także prezentuje kluczowe obowiązki gmin w Polsce.

Drugi rozdział koncentruje się na aspektach finansowych samorządu gminnego w Polsce. Skupia się na zasadach prowadzenia gospodarki finansowej przez gminy, z naciskiem na ich samodzielność finansową. Analizuje źródła dochodów gmin, włączając dochody z budżetu państwa oraz źródła dochodów własnych, oraz wpływ tych aspektów na samodzielność finansową gminy. Rozdział ten również dotyka polityki wydatkowej gmin i przedstawia główne działy wydatków, zarówno zadania własne, jak i zlecone.

Trzeci rozdział stanowi studium przypadku i koncentruje się na organizacji i funkcjonowaniu Gminy Miłoradz. Omawia strukturę gminy na podstawie statutu organizacyjnego, z uwzględnieniem kompetencji organów gminy. Analizuje także aspekty finansowe Gminy Miłoradz, prezentując wydatki i dochody z lat 2017-2019 oraz analizując działania podejmowane przez organy gminy w tym okresie. Na koniec pracy zostaną podsumowane wyniki przeprowadzonych analiz i wyciągnięte główne wnioski, które pozwolą na lepsze zrozumienie organizacji i funkcjonowania samorządu gminnego w Polsce, z uwzględnieniem konkretnej gminy jako studium przypadku.

Rozdział I: Organizacja samorządu gminnego w Polsce

1.1. Pojęcie samorządu i jego rozwój w Polsce

Definiowanie koncepcji samorządu stanowi przedmiot badań naukowych od wielu lat. Niemniej jednak, jest to kwestia, która podlega kontrowersjom i zmianom na przestrzeni czasu. Na wstępie, warto zatem przybliżyć ewolucję samorządu w Polsce. Historia samorządu terytorialnego sięga czasów starożytnych, przy czym prawo rzymskie stanowiło źródło inspiracji dla wielu późniejszych instytucji samorządowych. Już w okresie feudalnym i monarchiach stanowych istniały przejawy samorządności. Warto odnotować, że wieś była pierwotną jednostką osadniczą. W VI wieku grupy Słowian tworzyły wspólnoty rodowe, a jednym z pierwszych osadniczych obszarów był Opole. W okresie wczesnych Piastów następował proces przekształcania struktur rodowo-plemiennych w system prowincjonalny, gdzie tworzono okręgi grodowe z komesami grodowymi na czele. W XIII wieku okręgi grodowe zastąpiono organizacjami kasztelańskimi, z kasztelanami jako głównymi przedstawicielami władzy książęcej. W średniowieczu gminy stanowiły samodzielne społeczności, a już w XIII wieku na ziemiach polskich pojawił się urząd sołtysa, który był kluczowym elementem lokalnych struktur organizacyjnych. Wraz z biegiem czasu pojawiła się również instytucja wójta, a aparat pomocniczy wójta składał się z ławy wiejskiej. Warto podkreślić, że w początkowym okresie urząd sołtysa był dziedziczny, co zostało zreformowane w XVI wieku, kiedy to gromadzie mieszkańcy mogli wybierać wójta. To sprawiło, że rola urzędu sołtysa zaczęła maleć na rzecz urzędu wójta. Nowoczesny model samorządu terytorialnego wykształcił się w wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która wpłynęła na rozprzestrzenianie się koncepcji administracji lokalnej na zasadach samorządności, czyli decentralizacji. Komuny miejskie i wiejskie zyskały osobowość prawną oraz autonomię. Gminy stały się podstawową jednostką organizacyjną, a państwo traktowano jako federację gmin, pozbawiając je prawa ingerencji w działalność gmin. W okresie zaborów na ziemiach polskich istniał podział terytorialny zgodny z podziałami terytorialnymi zaborców. Na przykład w zaborze rosyjskim ziemie były podzielone na gubernie, powiaty i miasta. Z kolei w zaborze pruskim wprowadzono podział na prowincje, rejencje, powiaty ziemskie i miejskie. W zaborze pruskim gminy wiejskie nie były skupiskami osadniczymi, lecz obszarami wiejskimi. Z kolei obszary dworskie były zarządzane przez właścicieli i pełniły funkcje publiczne. Na terenach zaboru austriackiego istniały powiaty, w których skład wchodziły miasta, gminy wiejskie oraz obszary dworskie, a także dwa wyodrębnione miasta, Kraków i Lwów. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, pojawiła się konieczność zorganizowania władz terytorialnych. Konstytucja z 1921 roku podzieliła kraj na województwa, powiaty oraz gminy wiejskie i miejskie. Późniejsze zmiany w latach 1933 i 1937 wprowadziły unifikację instytucji samorządu terytorialnego na mocy Ustawy z 23 marca 1933 roku. Powstały jednolite struktury samorządu, które obejmowały samorządy gminne (wiejskie i miejskie) oraz samorządy powiatowe. Niemniej jednak, istniały różnice w organizacji gmin miejskich w zależności od ich wielkości. Ogólnie przyjmuje się, że w okresie międzywojennym w Polsce funkcjonował trójstopniowy system samorządu, gdzie rady gmin były organami stanowiącymi, a zarządy gmin organami wykonawczymi.

Po II wojnie światowej organizacja samorządu była regulowana przez Ustawę Krajowej Rady Narodowej z 11 września 1944 roku, która narzucała ścisłe podporządkowanie rad narodowych i szeroki nadzór nad nimi. W latach 1950 wprowadzono rozwiązania wzorowane na modelu radzieckim, likwidując organy administracji rządowej i samorządowej. Organizacja gmin uległa zmianie, a gminy wiejskie zastąpiono gromadami, przy czym gromadzkie rady narodowe sprawowały szerokie kompetencje, w tym w zakresie finansowania i regulacji spraw samorządowych.

Ten obszerny przegląd historii samorządu terytorialnego w Polsce ukazuje jego bogatą i zmienną ewolucję na przestrzeni czasu, podkreślając różne fazy i reformy, które miały wpływ na kształtowanie współczesnego samorządu.

Współczesny samorząd jest definiowany jako "samodzielne zarządzanie i kierowanie sprawami przez grupy ludzi, a w węższym sensie przez te grupy i ich organy, które wykonują zadania z zakresu administracji publicznej". Samorząd dzieli się na dwa podstawowe rodzaje: terytorialny (powszechny) i specjalny (zawodowy lub gospodarczy). Samorząd terytorialny obejmuje wszystkich mieszkańców danego obszaru i jest związany z szerokim i zróżnicowanym zakresem działań.

W ujęciu Marka Chmaja, samorząd terytorialny jest "wyodrębnionym w strukturze państwa, ustanowionym na mocy prawa, lokalnym związkiem społeczności, mającym zdolność do niezależnego wykonywania administracji publicznej i wyposażonym w materialne środki do realizacji swoich zadań". Samorząd stanowi formę decentralizacji, ale decentralizacja nie dotyczy organów, lecz konkretnych grup społecznych. Samorząd jest powoływany przez państwo w granicach określonych prawem i podlega nadzorowi organów państwa.

Podstawowe cechy samorządu terytorialnego w Polsce to działanie na mocy prawa, posługiwanie się zasadą domniemanej kompetencji, ograniczenie działania do granic prawnie określonych, obowiązkowe przynależności do wspólnoty samorządowej, decentralizacja działań, osobowość prawna, nadzór państwa, realizacja zadań publicznych na rzecz wspólnoty oraz wykonywanie tych zadań poprzez powołane organy.

Samorząd stanowi podstawową formę decentralizacji i ma pozytywny wpływ na usamodzielnienie lokalnych struktur, wyzwalanie inicjatyw społecznych, zwiększenie zainteresowania obywateli działalnością administracji publicznej oraz podniesienie kultury politycznej społeczeństwa. Jednak istnieją także wady decentralizacji, takie jak brak spójności w terenowym aparacie administracyjnym i ryzyko konkurencji nieformalnych grup.

Najważniejszym elementem samorządu terytorialnego jest gmina, która jest podstawową jednostką samorządu. Gmina reprezentuje wspólnotę lokalną, składającą się z mieszkańców danego terytorium. Gmina ma za zadanie realizować zadania publiczne na rzecz wspólnoty oraz zaspokajać potrzeby jej mieszkańców. Stanowi podstawową jednostkę samorządu, a jej rola jest wzmocniona przez Konstytucję, która przyznaje gminie wyjątkowe kompetencje w ramach samorządu terytorialnego. Warto podkreślić, że gmina jest traktowana jako korporacja terytorialna, ukształtowana prawnie i powołana przez państwo, a także posiada osobowość prawną, własny budżet oraz organy reprezentacyjne wyłaniane przez mieszkańców.

Podsumowując, okres dziewięćdziesiątych XX wieku był decydujący dla rozwoju samorządu gminnego w Polsce, a obecny model samorządu ma istotne cechy i znaczenie dla zarządzania na poziomie lokalnym. Samorząd gminny, jako podstawowy element samorządu terytorialnego, odgrywa kluczową rolę w realizacji zadań publicznych na rzecz społeczności lokalnej.

1.2. Podstawy prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce

Warto na początek zaznaczyć, że Europejska Karta Samorządów Lokalnych odegrała istotną rolę w kształtowaniu gmin w Polsce. Stanowi ona źródło harmonizacji przepisów dotyczących samorządu terytorialnego w państwach członkowskich. Jest to umowa międzynarodowa, mająca znaczenie jako źródło prawa obowiązującego w Polsce. Karta reguluje zakres działania samorządu oraz określa obszar odpowiedzialności samorządu. Ponadto nakłada obowiązek dostosowania struktur i narzędzi administracyjnych do potrzeb lokalnych społeczności. Wyraźnie podkreśla, że kluczowym aspektem samorządu jest zdolność do zarządzania sprawami publicznymi na własną odpowiedzialność oraz w interesie mieszkańców. Karta wprowadza również wymóg, aby społeczność lokalna miała możliwość samodzielnego ustalania swojego wewnętrznego ustroju, a także tzw. wolnego mandatu i obowiązek zapewnienia rekompensaty finansowej radnym za pełnienie mandatu. Ponadto Karta wymaga, aby środki kontroli samorządu były określone w Konstytucji lub ustawie.

Konstytucja stanowi podstawę prawną funkcjonowania samorządu terytorialnego, w tym gmin, w Polsce. Rozdział VII Konstytucji poświęcony jest samorządowi terytorialnemu. Artykuł 163 stanowi, że samorząd terytorialny ma za zadanie realizowanie zadań publicznych, które nie zostały zastrzeżone w ustawodawstwie dla innych organów publicznych. Artykuł 164 wyraża natomiast, że podstawową jednostką samorządową jest gmina. To na nią powierzono realizację zadań samorządu terytorialnego, które nie zostały zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego. Artykuł 165 przewiduje, że gmina i inne jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną oraz prawo własności i inne prawa majątkowe, a ich samodzielność podlega ochronie prawnej.

Struktury organizacyjne gmin w Polsce są uregulowane w Ustawie o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Na mocy tej ustawy, gmina stanowi jeden z poziomów podziału terytorialnego państwa obok powiatów i województw.

Ustawa o samorządzie gminnym jest kluczowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie gmin. Określa ona ustrój gmin, procedury ich tworzenia i likwidacji oraz wykaz zadań, jakie gmina ma do wykonania. Przepisy tej ustawy regulują również zasady tworzenia organów gmin, ich zadania i sposób powoływania. Ponadto, ustawa ta reguluje procedury związane z wydawaniem aktów prawa miejscowego przez gminy, gospodarowanie mieniem komunalnym i kwestie finansowe. Ustawa o samorządzie gminnym wprowadza także możliwość tworzenia stowarzyszeń gmin w celu wspierania idei samorządności.

Podsumowując, Europejska Karta Samorządów Lokalnych oraz polska Konstytucja i odpowiednie ustawy stanowią fundament prawny funkcjonowania samorządu gminnego w Polsce. Te akty prawne regulują zakres kompetencji gmin, zasady organizacyjne i inne kwestie związane z samorządem terytorialnym.

1.3.Organy samorządu gminy i ich zadania

W współczesnym systemie prawnym Polski, organami samorządu gminy są rada gminy oraz wójt lub burmistrz (w przypadku miast). Funkcję oraz znaczenie rady gminy przedstawia przepis art. 15 ustawy o samorządzie gminnym, który określa, że rada jest organem stanowiącym i kontrolnym. Rada gminy jest wybierana na okres 5 lat, poczynając od dnia wyboru. Jednakże, istnieją przesłanki, na mocy których kadencja rady może być skrócona. Przepisy przewidują trzy sytuacje, w których kadencja może być skrócona: W przypadku odwołania rady przez mieszkańców w wyniku referendum. W razie rozwiązania rady na podstawie uchwały Sejmu, co ma miejsce w przypadku wielokrotnego naruszenia przepisów prawa przez radę. Rozwiązanie rady z mocy prawa, na przykład w związku ze zmianami w podziale terytorialnym kraju. Jeśli jedna z tych sytuacji zaistnieje, przeprowadza się wybory przedterminowe. Jednak, jeśli dana sytuacja wystąpi w ciągu ostatnich 6 miesięcy kadencji, wybory przedterminowe nie są organizowane, a kadencja rady skraca się do końca kadencji rady wybranej w trybie normalnym.

Liczba radnych w radzie gminy zależy od liczby mieszkańców danej gminy, wynosząc od 15 radnych w gminach o liczbie ludności do 2000 mieszkańców do 45 radnych w większych, miejskich gminach. Konkretnie, liczba radnych przedstawia się w sposób następujący:

W gminach do 20 000 mieszkańców - 15 radnych.

W gminach do 50 000 mieszkańców - 21 radnych.

W gminach do 100 000 mieszkańców - 23 radnych.

W gminach do 200 000 mieszkańców - 25 radnych, a dodatkowo po trzech radnych na każde rozpoczęte 100 000 mieszkańców, jednak nie więcej niż 45 radnych.

Mandat radnego jest mandatem wolnym. Oznacza to, że ustawodawca nie przewidział instytucji odwołania radnego lub pozbawienia go mandatu na podstawie decyzji samej rady. Mandat radnego wygasa razem z końcem kadencji, na okres której został wybrany. Istnieją jednak pewne przyczyny wygaśnięcia mandatu, takie jak utrata prawa wybieralności, odmowa złożenia ślubowania, naruszenie zakazu łączenia mandatu z określonymi funkcjami lub działalnością, jak również niezłożenie oświadczenia o swoim stanie majątkowym w wyznaczonym terminie.

Rada gminy wybiera spośród swojego grona przewodniczącego oraz wiceprzewodniczących, których może być od 1 do 3. Wybór odbywa się w głosowaniu tajnym. Przewodniczący ma obowiązek organizować pracę rady oraz prowadzić jej obrady. W przypadku jego nieobecności i braku wyznaczenia wiceprzewodniczącego, funkcję przewodniczącego przejmuje najstarszy wiekiem wiceprzewodniczący. Przewodniczący rady może być odwołany na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy, a w takim przypadku wojewoda zwołuje sesję rady gminy w ciągu 30 dni od odwołania (lub rezygnacji), w celu wyboru nowego przewodniczącego.

Na mocy art. 18 Ustawy o samorządzie gminnym, rada gminy ma domniemaną właściwość w sprawach gminy, jeśli ustawa nie stanowi inaczej. Oznacza to, że rada ma kompetencje do rozstrzygania spraw dotyczących działalności gminy, o ile przepisy nie wyznaczają innych organów odpowiedzialnych za konkretne zadania. Ponadto, ustawa wyznacza katalog zadań, w których rada ma wyłączną jurysdykcję. Kompetencje rady gminy są bardzo rozległe. Wchodzą w nie m.in. uchwalanie aktów prawa miejscowego, tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego, powoływanie organów gminy, uchwalanie budżetu, podejmowanie decyzji dotyczących podatków i opłat, oraz podejmowanie decyzji o współpracy z innymi jednostkami samorządowymi. Ponadto, rada gminy może decydować o emisji obligacji, zaciąganiu długoterminowych pożyczek i kredytów. Zakres zadań rady gminy jest szczegółowo zdefiniowany i podzielony na różne grupy zadań, takie jak organizacyjne, planistyczne, finansowo-majątkowe, osobowe, kierowniczo-kontrolne oraz inne. Zadania te obejmują m.in. uchwalanie statutu gminy, ustalanie wynagrodzenia wójta, powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania, ustalanie zasięgu działania sołectw i dzielnic, oraz podejmowanie uchwał w różnych kwestiach, takich jak nazwy ulic czy wznoszenie pomników. Rada gminy ma również kompetencje związane ze stanowieniem aktów prawa miejscowego, które regulują kwestie wewnętrznego ustroju gminy oraz zasad zarządzania mieniem komunalnym i korzystania z obiektów użyteczności publicznej. Rada gminy ma możliwość występowania w procesach sądowych, zarówno jako strona aktywna, która składa skargi w odpowiednich sprawach, jak i strona bierna, która może zaskarżyć uchwały organu gminy w sprawach administracyjnych, jeśli interes jednostki został naruszony.

Jest to zwięzłe podsumowanie organizacji i kompetencji rady gminy w Polsce. Warto podkreślić, że rada pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu samorządu gminnego i podejmuje wiele istotnych decyzji na szczeblu lokalnym. W systemie samorządu gminnego w Polsce istnieją trzy główne organy wykonawcze, które różnią się ze względu na charakter gminy. Pierwszym z nich jest wójt, drugim burmistrz, a trzecim prezydent. Burmistrz sprawuje swoje funkcje w gminach, których siedziba znajduje się w obszarze miejskim wchodzącym w skład danej gminy. Prezydent natomiast kieruje gminami, w których liczba mieszkańców przekracza 100,000. Wójt zaś jest organem w gminach wiejskich. Wójt (lub burmistrz) ma prawo mianować i odwoływać swojego zastępcę oraz określać liczbę zastępców, jednakże w gminach o liczbie mieszkańców do 20,000 nie może być więcej niż jeden zastępca. W przypadku większych gmin, liczba zastępców nie może przekroczyć 4. Wójt obejmuje stanowisko na okres 5 lat, który rozpoczyna się w dniu wyboru rady gminy. Zakazane jest łączenie funkcji wójta z funkcją zastępcy wójta w innej gminie, posłów lub senatorów, jak również z zatrudnieniem w administracji rządowej. Głównym zadaniem wójta jest realizowanie uchwał rady gminy oraz zadań wynikających z przepisów prawa. Do jego obowiązków należy przygotowywanie projektów uchwał, zarządzanie mieniem komunalnym, zatrudnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, a także wykonywanie zadań z zakresu administracji rządowej, które mogą zostać powierzone gminie. Wójt ma również wpływ na proces budżetowy gminy, ponieważ bez jego zgody rada gminy nie może wprowadzić zmian w projekcie budżetu, które prowadziłyby do zwiększenia wydatków, jeśli nie mają one odpowiednich źródeł dochodów. Odpowiada również za prawidłową gospodarkę finansową gminy oraz dokonuje wydatków budżetowych, a także zgłasza propozycje zmian w budżecie gminy. Wójt wydaje zarządzenia oraz przepisy porządkowe w formie rozporządzeń w sytuacjach, które nie tolerują zwłoki. Przepisy te muszą być zatwierdzone przez radę na najbliższej sesji. W przypadku zagrożenia, wójt przejmuje również funkcje jednoosobowego kierownictwa. Jest to również obowiązkiem wójta informowanie społeczeństwa o założeniach projektu budżetu oraz kierunkach polityki społecznej i gospodarczej. Odpowiada również za wykorzystanie środków budżetowych oraz pełni funkcję reprezentacyjną gminy w sprawach administracyjnoprawnych i cywilnoprawnych na zewnątrz. Wójt sprawuje także funkcję kierownika urzędu gminy i ma prawo wydawania decyzji w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej. W ramach wykonywania "zwykłego zarządu," jest odpowiedzialny za bieżące sprawy związane z mieniem komunalnym, takie jak opłaty podatkowe i bieżące naprawy. Wójt wykorzystuje pomocniczy aparat w formie urzędu gminy, gdzie pełni rolę kierownika. Regulamin organizacyjny urzędu jest nadawany przez wójta w formie zarządzenia i określa strukturę i funkcjonowanie urzędu. Wójt wraz z sekretarzem gminy i skarbnikiem gminy stanowią kluczowy zespół w zarządzaniu gminą. Wspólnie realizują zadania gminy i wspierają wójta w wykonywaniu jego obowiązków.

1.4. Zadania gminy

Zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego stanowią integralną część samorządu, wpływając na jego strukturę, organizację, zakres terytorialny i aparat pomocniczy. Według art. 163 Konstytucji RP, gmina jest odpowiedzialna za realizację zadań publicznych, o ile nie są one zastrzeżone dla innych organów publicznych. Te zadania obejmują: Ustanawianie przepisów prawa lokalnego, Kształtowanie struktur jednostek samorządowych, Wydawanie decyzji administracyjnych w różnych sprawach. Szczegółowy zakres zadań gminy reguluje ustawa o samorządzie gminnym, a zgodnie z art. 6 tej ustawy, gmina ma prawo podejmować wszelkie kwestie lokalne, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Istnieje zasada zakładająca, że gmina jest właściwa w kwestiach lokalnych, chyba że ustawa stanowi inaczej. Dlatego też katalog zadań gminy jest otwarty i organy gminy muszą samodzielnie określić zakres swoich kompetencji. Zgodnie z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, gmina ma obowiązek zaspokajania zbiorowych potrzeb lokalnej społeczności. Zadania własne gminy obejmują wiele obszarów, takich jak: Kształtowanie ładu przestrzennego, ochrona środowiska i gospodarowanie nieruchomościami, Zarządzanie gminnymi drogami i organizacja ruchu drogowego, Dostarczanie wody i oczyszczanie ścieków, utrzymanie czystości publicznej i zarządzanie odpadami, Zaopatrzenie w energię elektryczną, Ochrona zdrowia, Organizacja lokalnego transportu publicznego, Pomoc społeczna i wsparcie rodzin, Edukacja publiczna, Kultura i kultura fizyczna, Organizacja i nadzór nad targowiskami, Wspieranie organizacji pozarządowych, Utrzymywanie porządku publicznego i zapewnienie bezpieczeństwa obywateli, Współpraca z lokalnymi społecznościami. Powyższy katalog zadań gminy jest otwarty i może być rozszerzany przez organy gminy w ramach przepisów prawa. Następny etap klasyfikuje zadania gminy jako zadania własne lub zlecone. Zadania własne obejmują te sprawy, które są istotne dla lokalnej społeczności i są finansowane przez gminę w ramach jej budżetu. Te zadania mają charakter lokalny i obejmują zagadnienia lokalnego znaczenia, takie jak zarządzanie mieniem komunalnym, budowa dróg lokalnych, organizacja lokalnych usług zdrowotnych itp. Zadania zlecone są wykonywane obok zadań własnych i są związane z ogólnopaństwowymi zagadnieniami. Zadania zlecone mogą być przydzielone gminie na podstawie ustawy lub porozumienia między gminą a organem administracji rządowej. Przykłady zadań zleconych to wydawanie dowodów osobistych, ewidencjonowanie nieruchomości, organizacja szkoleń w zakresie obrony cywilnej i prowadzenie spisów wyborców. Gminy mogą także realizować zadania powierzone, na podstawie umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego lub między gminą a administracją rządową. W zakresie tych zadań określane są szczegółowe warunki oraz środki finansowe. Podsumowując, zadania gminy dzielą się na własne, zlecone i powierzone, a ich zakres jest elastyczny i dostosowany do potrzeb lokalnej społeczności.

Rozdział II:

Finansowe podstawy funkcjonowanie samorządu gminnego w Polsce

2.1. Gospodarka finansowa gminy

Dla efektywnego wypełniania swoich obowiązków, każda gmina musi zarządzać swoimi dochodami i wydatkami w sposób celowy i efektywny. Samodzielność finansowa gminy to kluczowy aspekt, który odgrywa istotną rolę w procesie zarządzania finansami publicznymi. Oznacza to, że gmina ma prawo dysponować środkami finansowymi oraz otrzymuje od państwa środki na realizację swoich zadań. Samodzielność ta dotyczy zarówno dochodów, wydatków, jak i ich mieszanej natury. Zasada samodzielności dochodowej oznacza, że gmina ma prawo zmieniać wysokość swoich dochodów i pozyskiwać je z różnych źródeł, dostosowując je do swoich potrzeb i planów. Jest to niezbędne do wykonywania ustawowych zadań na rzecz lokalnej społeczności. Gmina ma swobodę w zakresie gromadzenia środków finansowych, co umożliwia jej spełnianie potrzeb społeczności lokalnej. Gospodarka finansowa gminy jest prowadzona na podstawie budżetu, który jest rocznym planem dochodów i wydatków, a także przychodów i rozchodów. Budżet jest kluczowym narzędziem zarządzania finansami i określa, w jaki sposób gmina planuje wydatki na realizację swoich zadań. Budżet stanowi również akt decyzji politycznych i prawny dokument łączący koszty planowanej działalności gminy z dostępnymi środkami finansowymi. Jest to plan finansowy na określony okres, który jest uchwalany przez radę gminy. Budżet ma charakter dyrektywny i pozwala gminie na samodzielne zarządzanie swoimi finansami. Podstawowymi elementami budżetu są prognozy dotyczące dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów. Budżet uwzględnia kwoty dotacji przedmiotowych, dochody i wydatki związane z zadaniami zleconymi, wydatki jednostek pomocniczych gminy oraz dotacje. Tworzenie i realizacja budżetu opiera się na określonych zasadach, takich jak równowaga budżetowa, zasada zupełności, jedności formalnej i materialnej, specjalizacji oraz strumieniowości. Procedura budżetowa obejmuje etapy opracowywania projektu budżetu przez wójta (burmistrza, prezydenta), ocenę i modyfikacje projektu przez radę gminy oraz uchwalanie ostatecznego budżetu. Wykonanie budżetu polega na gromadzeniu dochodów, dokonywaniu wydatków i kontroli nad realizacją planu finansowego. Wartościową rolę odgrywa także skarbnik, który odpowiada za kontrolę legalności operacji finansowych oraz zgodność dokumentów z planem finansowym gminy.

2.2. Dochody gminy

Realizacja zadań własnych przez gminę jest możliwa jedynie wówczas, gdy posiada odpowiednie źródła dochodów. Dochody gminy pochodzą z różnych źródeł i można je podzielić na trzy główne kategorie, zgodnie z Ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego: Dochody własne: Stanowią one główne źródło dochodów dla gminy i zapewniają jej samodzielność w realizacji zadań. Dochody własne pochodzą z lokalnych źródeł znajdujących się na terenie działania gminy. W tej kategorii dochodów znajdują się:

Podatki i opłaty,

Dochody z majątku samorządowego,

Dochody z działalności gospodarczej samorządu,

Dochody kapitałowe,

Opłaty za usługi,

Dochody z określonej części zysku uzyskiwanego przez jednostki gospodarki pozabudżetowej.

Subwencje ogólne: Subwencje ogólne to świadczenia przekazywane gminom z budżetu państwa i stanowią formę wsparcia finansowego. Subwencje ogólne mają charakter bezzwrotny i są przeznaczone na realizację zadań własnych. Ich wysokość jest ustalana na podstawie obiektywnych kryteriów prawnych. Subwencje ogólne spełniają funkcje wyrównawcze, motywacyjne, rekompensacyjne i finansowania zadań. Dotacje celowe z budżetu państwa: Dotacje celowe są to transfery środków o charakterze bezzwrotnym i nieodpłatnym, związane z realizacją interesu publicznego, bardziej ogólnego niż interes lokalny lub regionalny. Mogą być przekazywane gminom na różnorodne cele, takie jak zlecone zadania, usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych. Podsumowując, dochody gminy składają się z dochodów własnych, subwencji ogólnych i dotacji celowych, a każde z tych źródeł jest istotne dla zapewnienia gminie niezbędnych środków do realizacji jej zadań.

2.3. Polityka wydatkowa gminy

Wydatki gminy stanowią wydatki publiczne, które są niezbędne do spełnienia zadań na rzecz lokalnej społeczności. Charakteryzują się one jako wydatki na dobra publiczne, co oznacza, że korzystanie z nich nie jest ograniczone ani konkurencyjne. Ponadto, wydatki publiczne nie można wykluczyć, a dostęp do nich jest zagwarantowany prawnie i niezależny od decyzji władz samorządowych. Ich finansowanie opiera się na zasadzie odpłatności ogólnej, czyli płaceniu podatków. Podział wydatków gminy opiera się głównie na klasyfikacji budżetowej, która uwzględnia działy, rozdziały i paragrafy. W budżecie gminy można wyróżnić następujące kategorie wydatków: Wydatki na zadania własne oraz pozostałe finansowane z budżetu: Te wydatki obejmują zadania, które gmina realizuje na własny rachunek, w tym zadania zlecone i przejęte od innych jednostek samorządu terytorialnego. Wydatki na zadania gminy współfinansowane ze środków UE: Gmina może otrzymywać wsparcie finansowe z funduszy unijnych na realizację określonych projektów. Obsługa długu: Wydatki związane z obsługą długu, takie jak spłata odsetek i kapitału zaciągniętego kredytu lub wyemitowanych obligacji. W kolejnym podziale, wydatki gminy dzieli się na wydatki majątkowe i wydatki bieżące. Wydatki majątkowe dotyczą inwestycji oraz zakupu majątku, jak nieruchomości. Wydatki bieżące obejmują koszty związane z bieżącym funkcjonowaniem gminy, takie jak wynagrodzenia, dotacje na zadania bieżące, koszty związane z realizacją zadań statutowych gminy oraz świadczenia dla osób fizycznych. Wydatki samorządowe służą różnym celom, takim jak finansowanie rozwoju, pokrywanie strat, wsparcie jednostek organizacyjnych gminy, zapewnienie usług społecznych, utrzymanie bezpieczeństwa publicznego i sprawną administrację. Wydatki gminy mają także na celu spłatę zaciągniętych kredytów i obligacji. Warto monitorować nie tylko poziom wydatków, ale także ich skład. Istotnymi wskaźnikami samodzielności wydatkowej gminy są udział dotacji w wydatkach ogółem oraz udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem. Ostatecznie, saldo budżetu może być zrównoważone, nadwyżkowe lub deficytowe w zależności od bilansu między dochodami a wydatkami.

2.4. Kontrola i nadzór nad gospodarką finansową gminy

ałalności innych podmiotów, przy jednoczesnym posiadaniu ograniczonych uprawnień do ingerencji w tę działalność. To właśnie te uprawnienia do kontroli działalności stanowią prawo do nadzoru. Nadzór obejmuje kontrolę, w ramach której organy nadzorcze mają zdolność ingerowania w zakres praw i obowiązków innych podmiotów. Chociaż nadzór może wprowadzać ograniczenia w samodzielności i niezależności jednostek samorządu, to jednocześnie jest mechanizmem zapewniającym te aspekty poprzez dokładne określenie podstaw ingerencji. W przypadku nadzoru nad samorządami, ingerencja jest ściśle uregulowana przepisami ustawowymi. Funkcja kontrolna w administracji obejmuje kilka etapów, takie jak obserwację i rozpoznawanie działalności lub stanu, ocenę rzeczywistego stanu w odniesieniu do założeń początkowych, diagnozowanie przyczyn, a także wyciąganie wniosków na podstawie przeprowadzonej kontroli. Celem nadzoru jest ustalenie stanu działalności jednostki, a następnie, w przypadku stwierdzenia uchybień, podjęcie działań mających na celu ich naprawienie. Nadzór odgrywa istotną rolę w utrzymaniu integralności działania administracji publicznej i ochronie społeczności lokalnej przed nadużyciami i zaniedbaniami ze strony pracowników samorządu. Organy nadzoru działają w celu zapewnienia zgodności z przepisami prawa przez samorządy, a także w ramach szerokiego kontekstu, ochrony wspólnych interesów społecznych. Nadzór pełni funkcję wspierającą, ochronną i harmonizującą. Nadzór nad gminami opiera się na kilku zasadach, w tym: Nadzorowi państwowemu, co oznacza, że jest przeprowadzany przez organy państwowe w ramach obowiązującego prawa. Oficjalności, co oznacza, że organy nadzoru działają urzędowo na mocy prawa. Legalizmu, co oznacza, że organy nadzoru muszą posiadać podstawę prawną do podjęcia kontroli. Ochronie ustawowej samodzielności samorządu terytorialnego, co daje możliwość zaskarżenia decyzji nadzorczych przed sądem. Nadzorowi legalnościowemu, co oznacza, że nadzór opiera się na obowiązującym prawie. Rozdzieleniu kompetencji nadzorczych między różne organy administracji rządowej. Nadzorowi weryfikacyjnemu, gdzie organy nadzorcze podejmują rozstrzygnięcia z mocą wsteczną dotyczące działań ocenianych po fakcie.

Rozdział III: Organizacja i funkcjonowanie Gminy Miłoradz

3.1. Charakterystyka gminy

Gmina Miłoradz leży w południowo-zachodniej części powiatu malborskiego, w województwie pomorskim. Sąsiaduje z gminami Lichnowa, Malbork, Tczew, Subkowy, Pelpin i Sztum. Gmina Miłoradz zajmuje obszar o powierzchni 94 km² i składa się z dziewięciu sołectw: Miłoradz, Pogorzała Wieś, Mątowy Wielkie, Stara Kościelnica, Mątowy Małe, Bystrze, Gnojewo, Stara Wisła i Kończewice. Obszar gminy głównie pokrywają użytki rolne, stanowiące aż 86% powierzchni gminy. Lasy zajmują 5%, natomiast pozostałe grunty i wody 9%. W związku z żyznymi glebami, gospodarka gminy opiera się na rolnictwie. Użytki rolne obejmują 7 717 ha ziemi, w tym dominują gleby klasy II, na których uprawia się pszenicę, rzepak i jęczmień. Ponadto produkcja roślinna obejmuje buraki cukrowe, pszenicę jare, rośliny strączkowe, mieszanki zbożowe, warzywa, pszenżyto, żyto, oraz owies. W zakresie produkcji zwierzęcej istnieją hodowle bydła i trzody chlewnej. Gmina Miłoradz korzysta z dogodnego położenia komunikacyjnego, z dostępem do autostrady A1 i drogi krajowej nr 91. Dodatkowo, gmina znajduje się przy drodze krajowej nr 22, łączącej granicę z Niemcami w Kostrzynie nad Odrą z polsko-rosyjskim przejściem granicznym w Grzechotkach. Bliskość magistrali kolejowej E65, łączącej Warszawę z Gdynią, także przyczynia się do poprawy dostępności. Gmina Miłoradz jest najmniejszą i najmniej zaludnioną gminą w powiecie malborskim. Liczba ludności wykazuje niewielki spadek, a gęstość zaludnienia pozostaje na stosunkowo stałym poziomie. Niemniej jednak, gmina wyróżnia się niskim stopniem zaludnienia i wysokim wskaźnikiem bezrobocia w porównaniu z powiatem. Jednym z wyzwań dla gminy jest migracja ludności na pobyt stały do miast, głównie w okolice Malborka, Tczewa i aglomeracji trójmiasta. Negatywnym zjawiskiem jest także ujemny przyrost naturalny. W gminie działa stosunkowo niewiele instytucji kultury, sportu czy rekreacji, co jest wynikiem jej rolniczego i wiejskiego charakteru. Warto podkreślić, że w gminie Miłoradz jest znaczna grupa osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej i materialnej, co przekłada się na wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej. Bezrobocie oraz brak miejsc pracy wpływają na te wskaźniki.

3.2. Struktura i władze gminy

Struktura organów w Gminie Miłoradz jest uregulowana na podstawie Ustawy o samorządzie gminnym oraz akty prawa lokalnego, czyli Statut Gminy Miłoradz. Władzami gminy są Rada Gminy oraz Wójt Gminy. Rada Gminy pełni rolę organu stanowiącego i kontrolnego. Jej kompetencje obejmują szeroki zakres spraw gminnych, o ile inaczej nie stanowi prawo. Rada Gminy składa się z 15 radnych, a jej kadencja trwa 5 lat. Obraduje na sesjach zwyczajnych, które są zwoływane przez Przewodniczącego Rady, nie rzadziej niż raz na kwartał, oraz na sesjach nadzwyczajnych, które są zwoływane przez Wójta lub na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu Rady. Ponadto, sesje uroczyste mogą być zorganizowane w celu uczczenia istotnych wydarzeń lub okoliczności. Obrady Rady są jawne. Organami wewnętrznymi Rady Gminy są Przewodniczący, Wiceprzewodniczący oraz różne Komisje stałe i doraźne, takie jak Komisja Rewizyjna, Komisja Skarg, Wniosków i Petycji, Komisja Kultury, Oświaty i Pomocy Społecznej, oraz Komisja Finansów i Rozwoju. Przewodniczący i Wiceprzewodniczący są wybierani ze składu Rady większością głosów w tajnym głosowaniu, przy obecności co najmniej połowy składu Rady. Ich odwołanie jest możliwe na wniosek 1/4 składu Rady większością głosów. Do wyłącznej właściwości Rady Gminy Miłoradz należy uchwalanie statutu Gminy, ustalanie wynagrodzenia Wójta, ustalanie kierunków działania władzy wykonawczej i przyjmowanie sprawozdań z działalności Wójta, powoływanie i odwoływanie Skarbnika Gminy na wniosek Wójta, uchwalanie budżetu Gminy oraz rozpatrywanie sprawozdania z jego wykonania, rozpatrywanie raportu o stanie gminy oraz określanie wysokości zobowiązań, jakie może zaciągać Wójt. Zadania radnych obejmują aktywny udział w pracach Rady i jej Komisji, reprezentowanie wyborców, prowadzenie szczegółowych postępowań w celu przedstawienia opinii radzie na konkretne sprawy, potwierdzanie swojej obecności na posiedzeniach Rady, oraz zgłaszanie wniosków formalnych w trakcie sesji. Wszystkie działania Rady, w formie uchwał, są wyrażane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu jawnej. Władzą wykonawczą w Gminie Miłoradz jest Wójt, wybierany w wyborach bezpośrednich, tajnych i powszechnych na 5-letnią kadencję. Wójt rozpoczyna swoją kadencję wraz z Radą. Realizuje swoje obowiązki po złożeniu ślubowania przed Radą. Ma prawo do powołania i odwołania swojego Zastępcy oraz składania zarządzeń, które generują skutki prawne. Wójt odpowiada za przedkładanie projektów uchwał Radzie, z zaopiniowaniem ich przez radcę prawnego. Informuje Radę o swojej działalności na sesjach Rady. Wójt jest także odpowiedzialny za przedstawienie Radzie raportu o stanie gminy, co ma miejsce co roku do 31 maja.

3.3. Budżet gminy

W roku 2017 planowane dochody w Gminie Miłoradz wyniosły 15.607.253,90 zł, jednak wykonanie wyniosło 15.257.961,53 zł, co stanowiło 97,76% planu. W 2018 roku plan zakładał dochody w wysokości 17.823.027,54 zł, a wykonanie wyniosło 17.872.353,87 zł, co przekroczyło plan o 100,28%. Natomiast w 2019 roku planowane dochody wyniosły 17.914.140,00 zł, a wykonanie było na poziomie 17.554.612,71 zł, co stanowiło 97,99% planu. Jedynie w 2018 roku wykonanie przekroczyło plan. Najwyższe dochody gmina osiągnęła w 2018 roku, a najniższe w roku poprzednim. W roku 2017 dochody bieżące wyniosły 14.940.813,82 zł (97,92% ogółu wykonanych dochodów), natomiast dochody majątkowe stanowiły 317.147,71 zł (2,08% wykonanych dochodów). W 2018 roku pierwsza grupa dochodów wyniosła 15.878.736,29 zł (88,85% ogółu wykonanych dochodów), a druga grupa 1.993.617,58 zł (11,15% wykonanych dochodów). W 2019 roku dochody bieżące wyniosły 17.333.379,92 zł (98,74% ogółu dochodów), a dochody majątkowe wyniosły 221.232,79 zł (1,26% wykonanych dochodów). Widoczne jest, że udział dochodów majątkowych jest niewielki, co ma wpływ na ograniczenie poziomu inwestycji w gminie. Wzrost dochodów w analizowanym okresie wiązał się głównie z subwencjami oraz dotacjami, które zwiększały się. Subwencje oświatowe i ogólne odgrywały ważną rolę w finansowaniu gminy. Subwencje stanowiły coraz większą część dochodów gminy. Wzrost udziału subwencji w dochodach gminy oznaczał, że coraz więcej wydatków na oświatę musiało być pokrywane z dochodów własnych. Główne źródła dochodów gminy Miłoradz w latach 2017-2019 przedstawiają się następująco: Tabela 3. Dochody gminy Miłoradz w latach 2017-2019 Źródło dochodów 2017 2018 2019 Subwencje 4.780.560,00 5.130.383,00 5.305.108,00 Dotacje 5.762.499,76 6.298.358,56 6.845.866,45 Środki na wykonanie zadań własnych pozyskane z innych źródeł 15.300,00 46.337,50 19.750,00 Środki pochodzące z Unii Europejskiej 346.729,61 1.036.531,41 222.697,52 Udziały w podatku stanowiących dochód budżetu państwa 1.222.540,06 1.628.267,06 1.893.546,44 Dochody własne 3.130.332,10 3.732.476,34 3.267.644,30 Ogółem 15.257.961,53 17.872.353,87 17.554.612,71 Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu z lat 2017-2019 Warto zaznaczyć, że środki pochodzące z Unii Europejskiej w 2018 roku stanowiły znaczący wzrost dochodów gminy. Dochody własne zwiększały się, ale ich udział w ogólnych dochodach gminy nie był dominujący. Dochody własne gminy Miłoradz w latach 2017-2019 były zróżnicowane, a ich największą część stanowiły podatki od nieruchomości i udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. Wzrost udziału udziałów w podatkach był zauważalny. Wydatki gminy Miłoradz w latach 2017-2019 przedstawiają się następująco: Tabela 6. Wydatki gminy Miłoradz w latach 2017-2019 według ich wykonania Poziom wydatków 2017 2018 2019 Ogółem 15.918.555,68 16.136.472,99 16.925.818,23 Rolnictwo i łowiectwo 836.704,68 725.320,83 955.583,03 Pomoc społeczna 1.603.288,75 1.653.844,70 1.764.269,42 Ochrona zdrowia BD BD BD Transport i łączność 1.069.062,71 591.927,82 30.085,67 Administracja publiczna 1.445.461,28 1.426.697,95 1.604.679,46 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 60.715,26 38.584,91 68.541,41 Kultura i ochrona dziedzictwa kulturowego 785.893,73 691.878,43 904.506,20 Kultura fizyczna 54.225,00 36.270,90 47.500,40 Edukacyjna opieka wychowawcza 79.

3.4. Działalność gminy w latach 2015-2020

W latach 2015-2020 Gmina Miłoradz aktywnie działała na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz podniesienia jakości życia swoich mieszkańców. W obszarze gospodarki komunalnej osiągnięto wiele istotnych osiągnięć, obejmujących: Realizację projektu budowy sieci wodociągowej Miłoradz-Mątowy Wielkie w roku 2015. Zakończenie modernizacji oczyszczalni ścieków w Miłoradzu w roku 2015. Wypracowanie dokumentacji na modernizację ujęcia wody w Miłoradzu w 2016 roku. Rozbudowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Kończewicach w 2016 roku. Wprowadzenie sieci wodociągowej w Starej Wiśle w roku 2017. Zakup pompy głębinowej dla hydroforni w Miłoradzu w 2019 roku. Modernizację ujęcia wody w Miłoradzu w roku 2020. Modernizację dwóch przepompowni ścieków w Starej Kościelnicy w 2020 roku. Dodatkowo, w ciągu ostatnich lat, zaobserwowano istotne zmniejszenie ilości odpadów komunalnych podlegających biodegradacji do poziomu 14%. Poziom recyklingu wzrósł natomiast do 40%. W 2016 roku przeprowadzono inwentaryzację miejsc wykorzystywania materiałów zawierających azbest w miejscowościach Mątowy Wielkie i Kończewice.

W obszarze ochrony środowiska, w latach 2014-2019 wydano 12 decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, dotyczących projektów takich jak farmy wiatrowe, elektrownie fotowoltaiczne i modernizacja dróg krajowych. W ramach Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Miłoradz na rok 2017 przeprowadzono wiele projektów i działań, takich jak:

Projekt "Mobilny i aktywny kapitał ludzki w powiecie malborskim i sztumskim" w celu aktywizacji społeczno-zawodowej mieszkańców gminy. Projekt "Podnosimy jakość edukacji w Gminie Miłoradz". Przebudowę drogi gminnej w Pogorzałej Wsi. Przygotowanie dokumentacji technicznej na realizację projektów "Pomorski Szlaki Kajakowe – Kajakiem przez Żuławy" oraz "Pomorskie trasy rowerowe". Remont drogi gminnej w Gnojewie. Zakup koparko-ładowarki dla Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej w Miłoradzu. Budowę sieci wodociągowej w Starej Wiśle. W 2018 roku zrealizowano projekty, takie jak:

"Mobilny i aktywny kapitał ludzki w powiecie malborskim i sztumskim." "Podnosimy jakość edukacji w Gminie Miłoradz" w celu poprawy jakości ogólnego systemu edukacji. "Żuławski festiwal smaków" mający na celu poprawę jakości życia mieszkańców. Przygotowanie dokumentacji technicznej na realizację projektu "Pomorskie Szlaki Kajakowe – Kajakiem przez Żuławy" w celu zwiększenia turystyki na Żuławach. W 2019 roku zrealizowano projekt "Żuławy przyjazne rodzinie-nowa jakość pomocy społecznej" w celu poprawy jakości życia mieszkańców, a także "Cyfrowe Żuławy" jako inicjatywy szkoleniowe w zakresie rozwoju kompetencji cyfrowych.

Jednym z istotnych zadań podjętych przez gminę jest również pomoc społeczna, a liczba osób korzystających z różnych form wsparcia jest znacząca. W ostatnich latach realizowano działania w ramach projektu "Mobilny i aktywny kapitał ludzki w powiatach malborskim i sztumskim – aktywizacja społeczno-zawodowa" w latach 2016-2017 w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego. W gminie działa Środowiskowy Dom Samopomocy w Kończewicach. W 2019 roku Gmina miała 21 mieszkań komunalnych i 5 mieszkań socjalnych dla osób w trudnych warunkach bytowych, choć ich liczba zmniejszyła się o 14 w porównaniu do 2014 roku.

W obszarze kultury w omawianym okresie przeprowadzono remont świetlicy w Mątowach Wielkich i Bystrzu, które zostały sfinansowane przez Fundację AVIVA. Świetlice wiejskie w Miłoradzu, Kończewicach i Pogorzałej Wsi również otrzymały nowe wyposażenie, sfinansowane przez Fundację Tesco. Gmina dąży do stopniowej modernizacji infrastruktury sportowej i udziela wsparcia lokalnym klubom sportowym, takim jak Przyjacielskie Stowarzyszenie Sportowe w Kończewicach, Uczniowski Klub Sportowy Herkules w Miłoradzu i Gminny Ludowy Klub Sportowy Delta w Miłoradzu.

Zakończenie

Samorząd terytorialny w Polsce ma swoje korzenie sięgające XX wieku, jednak jego początki można odnaleźć nawet w starożytności. Na przestrzeni dziejów kształtowały się różne formy organizacji administracji, które miały na celu realizację zadań państwa, często przy zachowaniu charakteru zdecentralizowanego. Głównym filarem prawnym funkcjonowania samorządu w Polsce jest Konstytucja, która stanowi fundament, na którym bazują późniejsze akty prawne. Szczegółowe aspekty dotyczące poszczególnych jednostek samorządu regulowane są w ustawach szczegółowych. W przypadku gmin, kluczowym aktem jest Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Ta ustawa precyzyjnie określa zadania gmin, organy zarządzające, zasady finansowania oraz inne aspekty związane z funkcjonowaniem tych jednostek. Dla uregulowania kwestii finansowych gminy korzystają z Ustawy o finansach publicznych oraz Ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Te akty regulują kwestie finansowe, w tym źródła dochodów budżetowych. Dodatkowym elementem prawnym są akty prawa miejscowego, takie jak statuty poszczególnych gmin, które określają szczegóły organizacji i procedur. Katalog zadań gmin został określony przez ustawodawcę, jednak pozostaje on otwarty i zróżnicowany, co odzwierciedla zróżnicowane potrzeby lokalnych społeczności. Zadania gmin skupiają się głównie na dostarczaniu usług i spełnianiu potrzeb społeczności lokalnej. Te zadania można podzielić na kilka głównych kategorii, obejmujące infrastrukturę techniczną, infrastrukturę społeczną, utrzymanie porządku i zapewnienie bezpieczeństwa publicznego oraz zagadnienia związane z planowaniem przestrzennym i ekologią. Aby gmina mogła wypełniać swoje zadania, niezbędne są odpowiednie środki finansowe. Polskie prawo zapewnia gminom udział w środkach budżetu państwa, ale pozwalają także na pozyskiwanie własnych dochodów, takich jak podatki i opłaty lokalne, a także fundusze z Unii Europejskiej. Gminy posiadają swobodę w ustanawianiu określonych podatków i opłat. Wartość budżetu gminy, regulowana corocznie w procesie budżetowania, definiuje szczegóły gospodarki finansowej gminy. Warto podkreślić, że wydatki dzielą się na bieżące i majątkowe, związane odpowiednio z codzienną działalnością i inwestycjami. W analizie funkcjonowania gminy Miłoradz, gminy wiejskiej w województwie pomorskim w powiecie malborskim, warto zaznaczyć, że charakteryzuje się ona niską gęstością zaludnienia i rolniczym charakterem. Infrastruktura społeczna i sportowa jest tu ograniczona. Gmina Miłoradz jest rządzona przez Wójta i Radę Gminy, zgodnie z ustawą i statutem gminy. Wójt jest organem wykonawczym odpowiedzialnym za wdrażanie uchwał rady, podczas gdy Rada jest organem stanowiącym, zajmującym się przyjmowaniem raportów od Wójta i udzielaniem absolutorium za wykonywanie budżetu. Dochody gminy Miłoradz wynoszą rocznie 15-17 mln zł, a wydatki 15-16 mln zł. W badanym okresie 2017-2019 zanotowano deficyt budżetowy tylko w 2017 roku, w pozostałych latach osiągnięto nadwyżkę. Głównym źródłem dochodów są dotacje, podczas gdy główne wydatki dotyczą rodziny i edukacji. Wydatki gminy rosną każdego roku, głównie w obszarze bieżących wydatków, w tym na administrację publiczną. Ten trend jest typowy dla wielu gmin w Polsce. Warto zauważyć, że dochody gminy również rosną, co pozwala na utrzymanie stabilnej dynamiki dochodów i wydatków oraz na uzyskiwanie nadwyżek operacyjnych. Podsumowując, funkcjonowanie gmin w Polsce, na przykładzie gminy Miłoradz, pod względem organizacyjnym i finansowym wydaje się być sprawnie zorganizowane. System zarządzania gminy skupia się na efektywnej realizacji zadań publicznych, jednak wskazane jest zwiększenie inwestycji służących rozwojowi gminy.

Bibliografia:

Literatura:

Behr J., Ewolucja gminy w Rzeczpospolitej Polskiej – zarys problematyki, ,,Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2015, nr 4

Bitner M., Chojna-Duch E., Kornberger-Sokołowska E., Supera-Markowska M., Finanse publiczne, Tom1 Prawo finansowe, CH Beck Warszawa 2011

Boć J., Prawo administracyjne, Kolonia Limited, Wrocław 2010

Borodo A., Samorząd terytorialny. System prawno-fmansowy, LexisNexis, Warszawa 2004

Bukowski Z., Jędrzejewski T., Rączka P., Ustrój samorządu terytorialnego, Dom Organizatora, Toruń 2005

Chmaj M., Prawo administracyjne, Wyższa szkoła Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego w Warszawie, Warszawa 2007

Chmielnicki P., Akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego w Polsce, Lexis Nexis, Warszawa 2006

Chojnacka-Duch E., Prawo finansowe, t.1,Finanse publiczne, CH Beck, Warszawa 2016

Dolnicki B., Sposoby realizacji zadań publicznych, Wolters Kluwers, Warszawa 2017

Dolnicki B., Nadzór nad samorządem terytorialnym [w:] Organizacja i funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce i Niemczech Analiza prawnoporównawcza, red. J. Jagoda, CH Beck, Warszawa 2018,

Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wolters Kluwers, Warszawa 2012

Duniewska Z., Jaworska-Debska B., Michalska-Badziak R. i in., Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Wolters Kluwers, Warszawa 2014

Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Finanse samorządowe. Narzędzia, decyzje, procesy, PWN, Warszawa 2006

Ejsmont A., Analiza budżetu jednostek samorządu terytorialnego w Polsce [w:] Finanse samorządu terytorialnego, red. A. Hałaburda, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Bialystok 2010

Galicki J., Przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego, ,,Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2013, nr 5

Gaudamet P., Finanse publiczne, PNW, Warszawa 2000

Grotkiewicz M., Oleksiak A., Ustawa o finansach publicznych z komentarzem do zmian, INFOR, Warszawa 2016

Hanusz A., Niezgoda A., Czerski P., Dochody budżetu gmin, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006

Janosiewicz W., Samorząd terytorialny w Polsce – zarys historyczny, ,,Homo Politicus” 2018, nr 13

Kapusta P., Decentralizacja finansów publicznych a finanse jednostek samorządu terytorialnego [w:] Województwo-region-regionalizacja. 15 lat po reformie terytorialnej i administracji red. J. Korczak, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2013

Kisiel W., Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce, Lexis Nexis, Warszawa 2003

Komar A., Finanse publiczne, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa 2005

Kosek – Wojnar M., Surówka K., Finanse samorządu terytorialnego, Wyd. AkademiiEkonomicznej w Krakowie, Kraków 2007

Krawczyk P., Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego w Polsce, [w:] Aktualne problemy polskiego i litewskiego prawa konstytucyjnego, red. D. Górecki D., Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015

Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP, CH Beck Warszawa 2002

Łapa M., Sto lat samorządu. Sto lat niepodległości, Wydawnictwo Narodowego Instytutu Samorządu Terytorialnego, Łódź 2018 Marczak J., W sprawie klasyfikacji dochodów jednostek samorządu terytorialnego, [w:] Stan i kierunki rozwoju finansów samorządu terytorialnego, red. L. Patrzałek, Poznań-Wrocław 2007

Miszczuk A., Miszczuk M., Żuk K., Gospodarka samorządu terytorialnego, PWN, Warszawa 2007

Oleksiewicz I., Pomykała M., Znaczenie i funkcjonowanie samorządu w Polsce, Wyd. Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2010

Oplustil K., Prawne uwarunkowania samorządowej polityki fiskalnej – zarys problematyki, [w:] Instytucje gospodarki rynkowej, red. M. Smaga, Wolters Kluwers, Warszawa 2012

Owsiak S., Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania, PWE, Warszawa 2002

Owsiak S., Finanse publiczce, Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2005

Rajca L., Gmina jako podmiot władzy publicznej i jako właściciel mienia, UW CSSTiRL, Warszawa 2001

Sekuła A., Gmina w systemie zarządzania państwem [w:] Meandry zarządzania, red. A. Sekułą,

Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2016

Sochacka-Krysiak H., Finanse lokalne, Poltext, Warszawa 1993

Stahl M., Prawo administracyjne, Wolters Kluwers, Warszawa 2002

Starzyńska K. Budżet jako narzędzie gospodarki finansowej gminy, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego W Siedlcach” 2015, nr 104

Szczechowicz H., Wykonywanie zadań publicznych w jednostkach samorządu terytorialnego, ,, Zeszyty Naukowe Zbliżenia Cywilizacyjne” 2015, nr 11

Akty prawne:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym Dz. U. z 2020 r. poz. 713

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym, Dz.U. 2019 poz. 741

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240

Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U. 2003 nr 203 poz. 1966

Uchwała Nr XXXIII.277.2014 Rady Gminy Miłoradz z dnia 26 sierpnia 2014 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Gminy Miłoradz do 2020 roku

Uchwała Nr Ix.58.2019 Rady Gminy Miłoradz z dnia 24 czerwca 2019 r. w sprawie Statutu Gminy Miłoradz.

Zarządzenie Nr 22.2020 Wójta Gminy Miłoradz z dnia 19 maja 2020 r. w sprawie przedstawienia raportu o stanie Gminy Miłoradz za rok 2019

Temat: Zagrożenia wynikające z nadmiernego nadużywania nowoczesnych technologii przez dzieci i młodzież

Spis treści

Wstęp

Rozdział I Teoretyczne podstawy badań

1.1. Pojęcie uzależnienia od nowych technologii w literaturze przedmiotu

1.2. Niektóre rodzaje uzależnień behawioralnych związanych z nowymi technologiami

1.3. Rodzaje zagrożeń związanych z korzystaniem z nowoczesnych technologii

1.4. Wpływ nowych technologii na rozwój dzieci

Rozdział 2 Metodologia badań własnych

2.1. Przedmiot i cel badań własnych

2.2. Problemy badawcze

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Rozdział III. Analiza badań własnych

3.1 Statystyczny opis próby badawczej

3.2.Aktywność dzieci i młodzieży związana z korzystaniem z nowych technologii

3.3.Problemy zdrowotne dotykające dzieci i młodzież nadmiernie korzystające z nowych technologii

3.4.Opinie dzieci i młodzieży na temat zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z nowych technologii

Zakończenie

Spis wykresów i tabel

Bibliografia

Załącznik

Wstęp

XXI wiek przyniósł ogromny rozwój technologii, który zasadniczo zmienił życie współczesnego społeczeństwa. Technologie informatyczne stały się integralną częścią naszego dnia codziennego, wpływając na rozwój gospodarczy, ochronę podstawowych praw, ułatwiając prowadzenie biznesu, wspierając interakcje społeczne oraz przyczyniając się do rozwoju kultury. Ich wpływ na różne obszary życia społecznego jest nieoceniony. Jednak wraz z rozwojem nowych technologii pojawiły się także nowe zagrożenia, takie jak cyberprzestępczość, naruszanie praw autorskich, cyberprzemoc i wiele innych negatywnych zjawisk. Te zagrożenia mają wymiar globalny, międzynarodowy, krajowy oraz indywidualny.

W dzisiejszych czasach zarówno w mediach, jak i w literaturze często podkreśla się, że jedną z głównych aktywności dzieci i młodzieży jest korzystanie z nowych technologii. Najmłodsze pokolenie spędza większość swobodnego czasu przed komputerem lub korzystając z Internetu. Ta aktywność niesie ze sobą wiele korzyści, takich jak rozwijanie zainteresowań, kreatywność, nawiązywanie nowych znajomości. Jednak równocześnie może przyczynić się do uzależnień i generować inne ryzyka. Dzieci i młodzież są szczególnie narażone na te zagrożenia, często z braku świadomości negatywnych aspektów korzystania z nowych technologii.

Praca ta skupia się na analizie zagrożeń związanych z nadmiernym używaniem nowoczesnych technologii przez dzieci i młodzież, ze szczególnym uwzględnieniem problemu uzależnień. Badanie obejmuje różnorodne zagrożenia wynikające z korzystania z nowoczesnych technologii.

Celem pracy jest zrozumienie i analiza zagrożeń wynikających z nadmiernego korzystania z nowoczesnych technologii przez dzieci i młodzież. Praca ma na celu przedstawienie wpływu nowoczesnych technologii na zachowania dzieci i młodzieży, a także zbadanie opinii dzieci i młodzieży na temat tych zagrożeń.

Pytanie badawcze główne sformułowano w następujący sposób:

"Jakie są podstawowe zagrożenia wynikające z nadmiernego korzystania z nowoczesnych technologii przez dzieci i młodzież?"

Odpowiedzi na to pytanie zostaną opracowane na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz własnych badań, które wykorzystają metodę sondażu diagnostycznego. Praca opiera się na literaturze związanej z korzystaniem dzieci i młodzieży z Internetu oraz nowoczesnych technologii. Przedstawia ona także różne rodzaje uzależnień behawioralnych, takie jak uzależnienie od telefonu komórkowego, uzależnienie od Internetu czy uzależnienie od hazardu. W pracy omówiono również zagrożenia związane z korzystaniem z Internetu i nowoczesnych technologii, włączając w to możliwości bycia ofiarą różnych rodzajów przestępstw, przemocy oraz oszustw. Praca podkreśla wpływ nowoczesnych technologii na rozwój dzieci.

Struktura pracy obejmuje część teoretyczną i badawczą. Rozdział pierwszy poświęcony jest teoretycznym podstawom badań i zawiera definicje uzależnienia od nowoczesnych technologii oraz omówienie rodzajów uzależnień behawioralnych związanych z korzystaniem z nowoczesnych technologii. Rozdział ten także koncentruje się na zagrożeniach wynikających z korzystania z Internetu oraz technologii, włączając w to możliwości stawania się ofiarą różnych rodzajów przestępstw, przemocy i oszustw. Na zakończenie rozdziału omówiono wpływ nowoczesnych technologii na rozwój dzieci.

Rozdział drugi stanowi omówienie metodologicznych podstaw badań własnych. Przedstawiono w nim cel i zakres badań, a także szczegóły dotyczące metod i technik badawczych, wraz z opisem narzędzi badawczych.

Rozdział trzeci prezentuje wyniki badań własnych, w tym odpowiedzi udzielone przez uczestników badania. Przedstawione odpowiedzi zostały poddane analizie i interpretacji, a także zawarto wnioski z wyników badań.

Wnioski z pracy i podsumowanie zawarte są w zakończeniu

Rozdział I

Teoretyczne podstawy badań

1.1. Pojęcie uzależnienia od nowych technologii w literaturze przedmiotu

Współczesna era charakteryzuje się wszechobecnym używaniem komputerów, Internetu, telefonów oraz innych urządzeń elektronicznych, co stanowi nowy rodzaj uzależnienia. Już w latach 80. XX wieku rozwój technologii zaczął budzić niepokój terapeutów, psychologów i pedagogów, którzy zaczęli alarmować społeczeństwo o potencjalnych zagrożeniach związanych z mediami. Jednakże prawdziwy problem pojawił się dopiero w 1993 roku, kiedy powstały pierwsze przeglądarki internetowe. W miarę postępu technologicznego urządzenia, które stały się integralną częścią naszego codziennego życia, zaczęły wywierać znaczący wpływ na nasze życie społeczne. Najbardziej narażoną grupą na nadmierną eksploatację technologii stali się dzieci i młodzież, którzy spędzają najwięcej czasu przed komputerem i telefonem z dostępem do Internetu. Internet służy młodym ludziom przede wszystkim jako źródło wiedzy i rozrywki. Łatwy i szybki dostęp do informacji online sprawił, że młodzież zaczęła rezygnować z tradycyjnych źródeł wiedzy, takich jak książki. Nawet w przypadku wykonywania zadań domowych, korzystają z platform edukacyjnych takich jak zadane.pl, bryk.pl czy sciąga.pl. Ponadto, korzystają z Internetu do grania w gry online, słuchania muzyki, oglądania filmów i programów, a także do zakupów online. Jednak szczególną rolę w życiu młodych ludzi odgrywają media społecznościowe, które pozwalają na komunikację z przyjaciółmi, publikowanie zdjęć, filmów itp. Najpopularniejsze platformy społecznościowe to Facebook, Snapchat, Instagram, Ask i Twitter, na które młodzież poświęca znaczną ilość czasu.

Stąd wynika, że całkowite odcięcie od technologii jest nierealne, ponieważ kontakt z nimi jest częsty i długotrwały, co sprzyja nadmiernemu używaniu i ryzyku uzależnienia. W literaturze przedmiotu można znaleźć różne definicje uzależnienia, które często odnoszą się do substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, leki, narkotyki czy nikotyna. Ogólnie uzależnienie to stan zaburzenia zdrowia psychicznego i fizycznego, wynikający z potrzeby organizmu do stosowania określonej substancji. Uzależnienie psychiczne to chęć przyjmowania substancji w celu uzyskania efektów emocjonalnych, takich jak przyjemność, odprężenie czy ucieczka od problemów. Jednym z kluczowych objawów uzależnienia jest konieczność regularnego przyjmowania substancji, aby uniknąć negatywnych objawów związanych z jej odstawieniem.

Oprócz uzależnień od substancji, istnieją również uzależnienia behawioralne. Uzależnienie behawioralne odnosi się do zaburzeń zachowania o charakterze nałogowym, które nie są związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych. Przykłady uzależnień behawioralnych obejmują patologiczny hazard, pracoholizm, uzależnienie od komputera i Internetu, zaburzenia związane z seksem, ćwiczeniami fizycznymi, używanie telefonu komórkowego w nadmiernej ilości, nadmierne zakupy, ortoreksję, tanoreksję i inne. W dzisiejszych czasach uzależnienie od komputera i Internetu staje się poważnym problemem. Jest to zespół objawów wynikający z utrwalonego i wielokrotnego wykonywania określonych czynności związanych z technologią w nadmiernej ilości. Istotą tego uzależnienia jest utrata kontroli nad własnym życiem i zachowaniem. Wyznacznikami uzależnienia są m.in. brak kontroli nad ilością czasu spędzanego przed komputerem i nadmierna rezygnacja z aktywności fizycznej, społecznej czy rekreacyjnej. Uzależnieni ludzie często wykazują przymus wykonywania określonych czynności mimo negatywnych konsekwencji w życiu codziennym. Uzależnienie od nowoczesnych technologii objawia się także zmianami emocjonalnymi i psychologicznymi, takimi jak lęk, złe samopoczucie czy rozdrażnienie, które pojawiają się po odstawieniu urządzeń elektronicznych.

Aby zrozumieć podstawy uzależnienia od mediów, można zwrócić uwagę na nagrody, jakie osoby uzależnione otrzymują za swoje działania. Te nagrody mogą obejmować na przykład zdolność wyszukiwania i znalezienia pożądanych treści, opanowanie trudnej gry, dostęp do pornografii, otrzymanie nieoczekiwanej wiadomości czy umiejętność sprawnego poruszania się w portalach społecznościowych. Uzależnienie jest w istocie rezultatem warunkowania instrumentalnego, w którym działanie jest nagradzane przez odczuwanie przyjemności lub zmniejszenie nieprzyjemności. Wnioskując, uzależnienie od komputera i Internetu jest problemem o rosnącej częstotliwości i wpływie na współczesne społeczeństwo. Utrata kontroli nad używaniem tych technologii prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego uzależnionych osób. Dlatego też uzależnienie od nowoczesnych technologii stanowi istotne wyzwanie społeczne, które wymaga uwagi i działań zarówno w obszarze profilaktyki, jak i terapii.

1.2. Niektóre rodzaje uzależnień behawioralnych związanych z nowymi technologiami

Obecnie, wśród dzieci i młodzieży, pojawia się poważny problem związań z uzależnieniem od telefonu komórkowego, nazywanego również fonoholizmem. To nowe zjawisko charakteryzuje się nadmiernym i nieustannym korzystaniem z smartfonów. Jednym z jego charakterystycznych objawów jest nomofobia, czyli lęk przed utratą telefonu i brakiem dostępu do niego. Smartfony stały się nieodłącznym elementem życia młodych ludzi, którzy traktują je jak "drugą rękę".

W przeszłości, telefony komórkowe służyły głównie do prowadzenia rozmów telefonicznych i wysyłania SMS-ów. Obecnie, dzięki dostępowi do internetu, pozwalają na o wiele więcej: przeglądanie stron internetowych, korzystanie z mediów społecznościowych, oglądanie filmów, słuchanie muzyki oraz wykonywanie zdjęć i nagrań. Smartfony stają się narzędziami wielofunkcyjnymi, a młodzi ludzie nie wyobrażają sobie życia bez nich. To urządzenie staje się źródłem rozrywki, informacji i komunikacji.

Jednym z kluczowych problemów związanych z uzależnieniem od telefonów jest syndrom nadmiernej zależności od telefonu komórkowego. Objawia się on przede wszystkim koniecznością ciągłego posiadania telefonu przy sobie, nieustannym sprawdzaniem wiadomości, kontrolowaniem połączeń i korzystaniem z telefonu w miejscach, w których nie jest to odpowiednie. Brak dostępu do urządzenia wywołuje u nastolatków uczucie napięcia, nerwowości, nadpobudliwości i skłonność do unikania kontaktów w świecie rzeczywistym.

Skutki uzależnienia od telefonu komórkowego obejmują osłabienie relacji z rodziną i przyjaciółmi, zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych, brak zainteresowań poza urządzeniem, zmiany nastroju i konflikty.

Warto również zauważyć, że istnieją różne rodzaje uzależnień od technologii, w tym uzależnienie od komputera oraz internetu. Obejmuje to różne formy nadmiernego korzystania z technologii, takie jak:

Syndrom wyłączonego telefonu: Osoby nadmiernie uzależnione od telefonu często kontrolują, czy jest on włączony i czy ma pełną baterię. Wyłączenie telefonu może wywołać u nich lęk i objawy zespołu odstawienia.

Uzależnienie od częstych rozmów: Niektórzy uzależnieni gracze często rozmawiają przez telefon, co prowadzi do głośnych rozmów i częstego korzystania z funkcji telefonicznych.

Uzależnienie od SMS-ów: Osoby uzależnione od SMS-ów ciągle wysyłają i odbierają wiadomości tekstowe, często do samych siebie lub osób w ich otoczeniu.

Uzależnienie od nowych modeli telefonów: Osoby uzależnione nieustannie śledzą i porównują nowe modele telefonów, a także często wymieniają swoje urządzenia.

Uzależnienie od gier telefonicznych: Gracze uzależnieni od gier mobilnych często ściągają nowe gry i spędzają wiele czasu na graniu.

Dokumentaliści: Osoby takie nagrywają i filmują różne wydarzenia, a nawet publikują je w internecie.

Uzależnienie od gier komputerowych to inny poważny problem, szczególnie wśród młodych ludzi. Gry komputerowe oferują różne formy rozrywki, ale mogą także zawierać elementy uzależniające, takie jak ciągły rozwój postaci i zdobywanie nagród.

Dodatkowo, istnieją również uzależnienia od hazardu i e-hazardu, które często rozpoczynają się w młodym wieku. Gry hazardowe, zarówno tradycyjne, jak i online, przyciągają młodzież i mogą prowadzić do uzależnienia, wpływając negatywnie na ich życie społeczne i finansowe.

Uważajmy na te formy uzależnień wśród młodych ludzi i starajmy się promować zdrowe korzystanie z technologii oraz edukować ich na temat ryzyka uzależnień.

1.3. Rodzaje zagrożeń związanych z korzystaniem z nowoczesnych technologii

Nie ulega wątpliwości, że uzależnienie jest jednym z głównych konsekwencji nieracjonalnego korzystania z nowoczesnych technologii. Istnieją jednak również inne zagrożenia, które wpływają negatywnie na młodego człowieka. Definiując zagrożenie jest to „sytuacja lub stan, które komuś zagrażają lub w których ktoś czuje się zagrożony” . Inaczej definiując zagrożenie jest „to sytuacja negatywnie wpływająca na nasze bezpieczeństwo, powodująca utratę poczucia bezpieczeństwa związanego z życiem, zdrowiem, warunkami egzystencji czy też posiadanym mieniem” . Należy wspomnieć, że w świecie technologicznym występują tak zwane cyberzagrożenia, które odnoszą się do świata wirtualnego bądź realnego. Cyberzagrożenia są to nowe zagrożenia „wynikające z wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych zarówno w kontekście negatywnym, jak i pozytywnym, ale uwarunkowanym brakiem odpowiednich kompetencji” . Ogólnie mówiąc cyberzagrożenia są to „zagrożenia mające związek z korzystaniem ze środków komunikacji elektronicznej, głównie internetu” .

Dzieci i młodzież nie są świadomi niebezpieczeństw jakie niesie ze sobą nadmierne korzystanie z urządzeń technologicznych. Ich sposób spostrzegania zagrożeń różni się od dorosłych, ponieważ młodzi ludzie mają skłonność do zaniżania ryzyka, a zachowania niebezpieczne są czynnikiem niezbędnym do rozwoju, progresu czy osiągania nowych celów. „Z jednej strony to bardzo dobrze, że chcą poznawać świat, że chcą uczyć się, jak w tym technologicznym świecie się odnaleźć. Z drugiej jednak strony istnieje niebezpieczeństwo, że młody umysł może szybko stać się niewolnikiem wszystkiego tego, co ponoć miało ułatwiać życie” .

Na początku warto wspomnieć o najczęstszym błędzie popełnianym przez dzieci i młodzież, czyli udostępnianiu przez nich osobistych informacji w internecie. W ten sposób zostaje nie tylko naruszona prywatność, ale także zamieszczone dane mogą zostać wykorzystane do celów przestępczych, tj. oszustwa, kradzieże, wyłudzenia . Młodzi ludzie często padają ofiarami cyberprzestępców, którzy za pomocą różnych metod zdobywają poufne informacje. Jedną z takich metod stosowanych przez oszustów jest phishing, polegający właśnie na uzyskaniu wrażliwych danych, takich jak: login, hasło, numer karty kredytowej, numer PESEL. Typowy mechanizm tego oszustwa polega na wysłaniu fałszywych wiadomości, w których umieszczony jest link do fałszywej strony internetowej lub rozsyłaniu e-maili ze szkodliwym plikiem do pobrania. Wchodząc w taką wiadomość ofiara skłaniana jest do ujawnienia osobistych danych. Cyberprzestępcy, aby wzbudzić zaufanie zazwyczaj podszywają się pod znane firmy i instytucje (banki, urzędy, portale edukacyjne, firmy kurierskie i telekomunikacyjne) .

Także otwierając tajemnicze linki od nieznanych osób można zarazić komputer lub telefon złośliwym oprogramowaniem - wirusem. Są one niebezpieczne, ponieważ mogą spowodować wiele szkód, między innymi:

• wykraść prywatne informacje, • zniszczyć dane znajdujące się na dysku, • wysyłać spam do kontaktów znajdujących się na urządzeniu, • sprawdzić historię przeglądania i wymuszać okup, • wysyłać SMS-y typu premium, • przekazywać lokalizacje przebywania hakerom . Innymi podstawowymi sposobami naruszającymi dobra osobiste w internecie są: cookies, sniffing, heatbleed bug, spam, deep links, Cloud Computing, korzystanie z aplikacji typu Google Maps, rejestrowanie i używanie domen internetowych .

Wyłudzenia finansowe to kolejne zagrożenie płynące ze strony serwisów. Młodzi ludzie za dostęp do stron internetowych, za dodatkowe (często szkodliwe i nielegalne) treści internetowe, bądź za dodatki do gier zachęcani są do płacenia. Na stronie wyskakuje komunikat z informacją, że to „darmowe i bezpieczne”, jednak wystarczy wysłać jeden „bezpłatny” SMS, aby włączyć systematyczne pobieranie opłat, na które nie świadomie wyrażają zgodę .

Należy dodać, że dzieci i młodzież nie zdają sobie sprawy, iż także dopuszczają się cyberprzestępstwa - piractwa. Zjawisko to polega na pobieraniu oprogramowania, filmów i muzyki z nielegalnych źródeł. W konsekwencji zachowanie to wiążę się z pojawieniem się następujących skutków:

• obniżenie ilości pojawiających się nowych produktów na rynku,

• podwyższenie cen treści cyfrowych,

• utrwalenie zachowań ryzykownych w sytuacji braku reakcji na negatywne zachowania,

• ograniczenie finansowe dla twórców,

• brak właściwego wynagrodzenia dla osób tworzących muzykę, filmy, oprogramowania .

Sexting to praktyka polegająca na udostępnianiu treści erotycznych lub pornograficznych za pośrednictwem smartfonów, MMS-ów lub internetu. Możemy wyróżnić dwa rodzaje sextingu: samodzielne tworzenie treści i wysyłanie ich do osób, z którymi nie łączy nadawcę relacja seksualna, oraz samodzielne tworzenie treści i przekazywanie ich osobom, z którymi łączy nadawcę relacja seksualna. Sexting, według analizy literatury przedmiotu, jest często związany z lękiem w kontekście relacji. Dla jednych może to być formą romansu we wczesnym stadium znajomości, dla innych sposobem na komunikację, a dla jeszcze innych narzędziem do wzmocnienia relacji.

Współcześnie pojawiła się także nowa forma sextingu, znana jako "Web-cam sexting". W ramach tej praktyki, użytkownicy wykorzystują kamery internetowe wideo czatach, na przykład na stronach typu chatroulette.com, aby demonstrować zachowania seksualne, takie jak striptiz, masturbacja, petting czy stosunek seksualny. Cyberseks to inna forma komunikacji seksualnej z wykorzystaniem technologii, w której młodzi ludzie komunikują się przede wszystkim pisemnie, wysyłając wzajemnie erotyczne wiadomości lub opisując swoje doznania i fantazje. Część z nich używa również kamer internetowych do bardziej zaawansowanych form komunikacji. Przyczynami takich zachowań są często próby zrozumienia własnej tożsamości psychoseksualnej, zwłaszcza w okresie dorastania, a także zmęczenie codziennymi obowiązkami, trudności w nawiązywaniu tradycyjnych relacji i obawy przed konsekwencjami, takimi jak niechciana ciąża lub choroby przenoszone drogą płciową. Dla nieletnich, ten rodzaj komunikacji może być bardziej dostępny i mniej zobowiązujący niż relacje w świecie rzeczywistym. Cyberseks często prowadzi do zaniedbywania tradycyjnych relacji seksualnych, co może prowadzić do problemów w życiu seksualnym w realnym świecie. Najnowszą odmianą cyberprzemocy jest "happy slapping", czyli napaść na nieznajome osoby i nagrywanie tych zdarzeń w celu ich publikacji w internecie. Cyberprzemoc jest ułatwiona przez fakt, że użytkownicy często zachowują anonimowość i dystans, a także unikają społecznych konsekwencji, które byłyby związane z agresją w świecie rzeczywistym. Warto zauważyć, że młode pokolenie, z powodu braku wstydu, większej otwartości w kwestiach prywatności oraz możliwości publikowania niemal wszystkiego w internecie, jest bardziej narażone na te rodzaje zagrożeń. Dlatego edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci oraz rozmowy z młodzieżą na ten temat są kluczowe w zapobieganiu tym problemo

1.3. Wpływ nowych technologii na rozwój dzieci

Nadmierny użytek nowoczesnych technologii negatywnie wpływa na rozwój młodzieży, co ilustruje wiele problemów. Już od trzeciego roku życia dzieci są stale narażone na negatywne wpływy mediów. Pierwszym zauważalnym objawem jest to, że dzieci oddzielają się od podstawowych interakcji społecznych. Przestają rozumieć wyrażanie emocji przez obserwację twarzy innych osób i zamiast tego skupiają się na nabywaniu umiejętności technologicznych. Nieodpowiedni kontakt z technologią wpływa negatywnie na rozwój mózgu, prowadząc do trwałych zaburzeń w sferze poznawczej, emocjonalnej i psychicznej.

Niemowlęta wystawione na wpływ technologii wykazują opóźnienia w rozwoju mowy, intelektualnym i trudnościach w nawiązywaniu relacji społecznych. Nadmierny kontakt z technologią jest również związany z problemami, takimi jak trudności w koncentracji, zaburzenia snu, nadpobudliwość oraz wady postawy. Dzieci narażone na działanie mediów mogą także doświadczać problemów związanych z uzależnieniem, zaburzeniami zachowania i zaburzeniami koncentracji uwagi.

Nadmierna ekspozycja na media może również prowadzić do zagrożeń społecznych. Media dostarczają sprzecznych informacji, które utrudniają młodzieży rozwijanie własnych wartości. Uczą ich, że sukces opiera się na wyglądzie i zamożności, a nie na ważnych wartościach społecznych. Ponadto, media często izolują młodzież od rzeczywistości, co utrudnia nawiązywanie kontaktów interpersonalnych.

Jednym z efektów ubocznych nadmiernego korzystania z mediów jest brak snu, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia depresji, lęków i innych problemów psychicznych. Media manipulują emocjami, co może prowadzić do problemów psychicznych u młodych ludzi. Obraz idealnego życia prezentowany w mediach może prowadzić do niskiej samooceny i zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia.

Młodzież jest podatna na nowe zjawiska, takie jak strach przed odłączeniem (FOMO), lęk przed brakiem akceptacji w mediach społecznościowych (FOJI), ignorowanie otoczenia z powodu skupienia się na telefonie (phubbing) i lęk przed pominięciem (MOMO). Te zjawiska dodatkowo wpływają na zdrowie psychiczne młodych ludzi.

Podsumowując, nadmierna ekspozycja na media może prowadzić do wielu problemów fizycznych, psychicznych, społecznych i emocjonalnych u młodych ludzi. Ważne jest, aby młodzież była świadoma tych zagrożeń i aby rodzice oraz opiekunowie pomagali im w zdrowym i odpowiedzialnym korzystaniu z nowoczesnych technologii.

Rozdział 2

Metodologia badań własnych

2.1. Przedmiot i cel badań własnych

Przedmiotem badań w pedagogii można zrozumieć szeroki zakres tematów. W kontekście badań pedagogicznych można skoncentrować się na "faktach, zjawiskach i procesach pedagogicznych, wraz z ich kontekstami, oraz na osobach, instytucjach, placówkach i organizacjach zajmujących się szeroko rozumianą działalnością wychowawczą, opiekuńczą lub edukacyjną". Innymi słowy, przedmiotem badań pedagogicznych mogą być "konkretne fakty objaśniane w ramach określonego problemu badawczego, elementy i działania podlegające analizie i opracowaniu, a także wszelkie informacje dotyczące badanego podmiotu, stanowiące nowe źródło wiedzy". Z kolei według J. Brzezińskiego, przedmiotem badań pedagogicznych jest człowiek i jego zachowanie, a nie same elementy materialne, takie jak metale, minerały czy promieniowanie.

M. Łobocki, definiując przedmiot badań pedagogicznych, uwzględnia następujące aspekty: Warunki, w jakich obecnie znajdują się badane osoby. Sytuacje, w których osoby badane uczestniczą aktywnie lub biernie. Reakcje badanych osób na występujące warunki i sytuacje, wraz z procesami poznawczymi i cechami osobowości.

W niniejszej pracy naukowej przedmiotem badań są zagrożenia związane z nadmiernym korzystaniem z nowoczesnych technologii. Wybór tego tematu wynika z faktu, że wiele osób, zwłaszcza dzieci i młodzież, często nie zdaje sobie sprawy z potencjalnych konsekwencji nadmiernego używania nowych technologii. Dlatego celem pracy jest zrozumienie i zidentyfikowanie tych zagrożeń oraz promowanie świadomości wśród osób korzystających z nowoczesnych technologii.

Powszechna dostępność nowoczesnych technologii sprawiła, że coraz więcej osób, w tym dzieci i młodzież, jest narażonych na różnego rodzaju ryzyka i zagrożenia związane z nadmiernym używaniem mediów społecznościowych oraz innych technologii. W odpowiedzi na ten problem, Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziło regulacje w celu przeciwdziałania e-uzależnieniom wśród dzieci i młodzieży.

Rozwój technologii sprawił, że dostęp do nowoczesnych narzędzi staje się coraz powszechniejszy. To z kolei wpłynęło na zwiększenie liczby osób, które doświadczają problemów związanych z nadmiernym korzystaniem z technologii. Dlatego instytucje, takie jak Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, stają się coraz bardziej istotne w świadczeniu pomocy i profilaktyce w obszarze nadmiernego korzystania z nowoczesnych technologii.

Rozpoznanie i zrozumienie zagrożeń związanych z nadmiernym używaniem nowoczesnych technologii jest kluczowe dla zapobiegania uzależnieniom. Wczesna interwencja i działania profilaktyczne mają na celu pomóc w zarządzaniu ryzykiem związanym z nadużywaniem technologii oraz poprawić świadomość osób korzystających z tych narzędzi.

Podsumowując, celem badań jest zrozumienie i identyfikacja zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z nowoczesnych technologii, a celem praktycznym jest opracowanie planu profilaktycznego mającego na celu ograniczenie tych zagrożeń wśród dzieci i młodzieży.

2.2. Problemy badawcze

J. Apanowicz definiuje pojęcie problemu badawczego jako "subiektywne odzwierciedlenie braków w danej dziedzinie naukowej lub specjalizacji". Według K. Żegnałka, problem badawczy to swoiste pytanie, które określa "jakość i zakres pewnej niewiedzy, jednocześnie wyznaczając cel i granice pracy naukowej". S. Palka również podkreśla, że problem badawczy jest rodzajem pytania, które opiera się na istniejącej wiedzy - wiemy coś, tworząc problem, ale chcemy dowiedzieć się czegoś więcej, odkryć prawdę.

W związku z tym problem badawczy jest zwykle pytaniem, które badanie ma na celu odpowiedzieć. Pomaga to określić cel badań i zidentyfikować luki w obecnej wiedzy. Inaczej mówiąc, problem badawczy precyzuje cel badań.

Głównym problemem badawczym w mojej pracy jest zrozumienie zagrożeń, którym dzieci i młodzież są narażone w wyniku nadmiernego korzystania z nowoczesnych technologii. Problemy szczegółowe, które wynikają z tego problemu głównego, obejmują:

Jakie problemy zdrowotne dotykają dzieci i młodzież korzystających nadmiernie z nowoczesnych technologii?

Jaka jest aktywność dzieci i młodzieży związaną z używaniem nowoczesnych technologii i w jaki sposób się ona manifestuje?

Jakie są opinie dzieci i młodzieży na temat zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z nowoczesnych technologii?

W przypadku tych problemów badawczych nie zostały postawione konkretne hipotezy, ponieważ badania są eksploracyjne i mają na celu odkrycie nowych informacji i zrozumienie zagadnień związanych z nadmiernym korzystaniem z nowoczesnych technologii.

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Według T. Pilcha, metoda badawcza oznacza "teoretycznie uzasadnione procedury i narzędzia, które obejmują całe postępowanie badacza zmierzające do rozwiązania określonego problemu naukowego". Natomiast według M. Łobockiego, metoda jest zbiorem "ogólnych założeń dotyczących celowych działań i narzędzi przydatnych do rozwiązania konkretnych problemów badawczych". Ogólnie mówiąc, metody badawcze to "sposoby prowadzenia badań w celu zrozumienia rzeczy, zjawisk i prezentowania ich wyników".

Nie ulega wątpliwości, że metoda badań jest kluczowym narzędziem w procesie naukowym i powinna być dostosowana do przyjętej hipotezy badawczej, a jednocześnie zgodna z technikami badawczymi. W niniejszej pracy wykorzystywana jest metoda sondażu diagnostycznego. W ogólnym sensie metoda ta polega na zbieraniu informacji od respondentów na temat określonych przez badacza problemów. T. Pilch dokładniej definiuje tę metodę jako sposób zbierania informacji na temat struktury, funkcji i dynamiki zjawisk społecznych, opinii i przekonań wybranych grup, rozprzestrzeniania się i kierunków rozwoju określonych zjawisk społecznych.

W przypadku technik badawczych, są to konkretne procedury badawcze. Można je rozumieć jako praktyczne operacje, które ściśle kierują procesem badawczym. W niniejszej pracy wykorzystywana jest technika badawcza w postaci ankiety. Ankieta jest narzędziem służącym do zbierania informacji od respondentów, które może przyjąć formę pytań zamkniętych, półotwartych lub otwartych. Składa się z metryczki i części merytorycznej, zawierając zestaw pytań, które dotyczą aktywności dzieci i młodzieży w związku z korzystaniem z nowoczesnych technologii oraz związanych z tym zagrożeń. Narzędzie badawcze w pracy to kwestionariusz ankiety, który zawiera zestaw pytań. Podczas projektowania narzędzi badawczych należy zadbać o trafność, obiektywność i rzetelność, aby zapewnić dokładność zebranych informacji.

Rozdział III. Analiza Wyników Badania

3.1 Charakteryzacja Próby Badawczej

W ramach niniejszej pracy przeprowadzono badanie ankietowe online, zwane badaniem CAWI, w którym respondenci wypełniali kwestionariusze elektroniczne. Taki sposób zbierania danych pozwolił na dostęp do szerszej grupy badawczej i nie wymagał bezpośredniego kontaktu z ankietowanymi. Próba badawcza skupiła się na 77 osobach w wieku od 11 do 16 lat w okresie adolescencji.

Wykres 1. Proporcje Płci w Próbie

Wyniki badań wykazują, że wśród respondentów przeważała grupa kobiet (70,1%). To może wynikać z większej gotowości kobiet do udzielenia odpowiedzi na zawarte w kwestionariuszu pytania.

Wykres 2. Przedział Wiekowy w Próbie

Z analizy przedstawionego wykresu wynika, że liczba badanych w wieku od 11 do 13 lat stanowiła 51,9% próby, podczas gdy osoby w wieku od 14 do 16 lat stanowiły pozostałe 48,1%.

Wykres 3. Miejsce Zamieszkania

Największa część respondentów pochodziła z terenów wiejskich (58,4%), podczas gdy 41,6% mieszkało w miastach.

3.2 Aktywność Dzieci i Młodzieży Związana z Korzystaniem z Nowych Technologii

Aktywność dzieci i młodzieży w korzystaniu z nowych technologii jest uzależniona od różnych czynników, a jednym z nich jest rodzaj urządzeń, z których najczęściej korzystają. Przedstawiony wykres obrazuje preferencje w tym zakresie.

Wykres 4. Urządzenia, z Których Najczęściej Korzystają Respondenci

Analiza wykresu wykazuje, że aż 88,3% badanych najczęściej korzysta z telefonu. Jedynie 10,4% respondentów wskazało komputer jako urządzenie, z którego często korzystają, a nikt nie zaznaczył, że tablet jest ich głównym urządzeniem. Istnieją również pojedyncze odpowiedzi, które obejmują inne urządzenia, takie jak telewizor z dostępem do internetu lub konsola Xbox. Wykres 5. Częstotliwość Korzystania z Urządzeń Elektronicznych Praktycznie wszyscy badani deklarowali codzienne korzystanie z telefonu (97,4%). W przypadku korzystania z komputera odpowiedzi były bardziej zróżnicowane, z 92% korzystających z komputera, przy czym różne grupy często korzystają z tego urządzenia w różnych częstotliwościach. Niemal 70% badanych nie korzysta z tabletu, a wśród tych, którzy to robią, częstotliwość korzystania była zróżnicowana. Wykres 6. Liczba Godzin Codziennie Poświęcana na Korzystanie z Urządzeń

Tylko 5,2% badanych ograniczało codzienne korzystanie z telefonu do jednej godziny, podczas gdy 51,9% respondentów przyznaje, że korzysta z telefonu przez ponad 4 godziny dziennie. Korzystanie z komputera również różniło się w zależności od badanych, przy czym niemal 28% ograniczało czas korzystania z komputera do jednej godziny dziennie, podczas gdy 15,6% respondentów korzystało z niego przez ponad 4 godziny dziennie.

Wykres 7. Cel Korzystania z Nowych Technologii

Badani korzystają głównie z nowych technologii w celach rozrywkowych. Najczęściej wybieraną formą rozrywki były portale społecznościowe (39%), słuchanie muzyki (23,4%), oglądanie filmów (22,1%), gry (19,5%), oraz korzystanie z komunikatorów internetowych (18,2%). Jednak tylko 11,7% z respondentów korzysta z nowoczesnych technologii w celach edukacyjnych.

Wykres 8. Zachowania Przejawiane przez Respondentów

Większość respondentów zadeklarowała pewne zachowania związane z korzystaniem z nowych technologii. Najczęściej zaznaczane odpowiedzi obejmują nieustanne towarzyszenie sobie telefonem, nie wychodzenie z domu bez telefonu, oraz natychmiastowe sprawdzanie połączeń

Wykres 9. Zaniedbywanie Obowiązków

Większość ankietowanych zaznaczyła, że zaniedbuje swoje obowiązki związane z korzystaniem z nowoczesnych technologii, a 46,8% odpowiedziało, że robi to rzadko.

Wykres 10. Zaniedbywanie Kontaktów

Większość badanych rzadko zaniedbywa kontakt z innymi ze względu na korzystanie z nowoczesnych technologii. Jednak 15,6% odpowiedziało, że robi to często. Wykres 11. Rezygnowanie z Zainteresowań

Niemal połowa respondentów stwierdziła, że nigdy nie rezygnuje z własnych zainteresowań ze względu na korzystanie z nowoczesnych technologii. Jednak 29,9% badanych często lub zawsze podejmuje takie decyzje.

3.3 Problemy Zdrowotne Wynikające z Nadmiernego Korzystania z Nowych Technologii

Nadmierne korzystanie z nowoczesnych technologii może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. Respondenci wyrazili swoje opinie na ten temat, jak pokazują wyniki badania.

Wykres 12. Negatywne Skutki Nadmiernego Korzystania z Nowoczesnych Technologii Według Respondentów

Większość ankietowanych zgodziła się, że nadmierne korzystanie z nowoczesnych technologii może prowadzić do negatywnych skutków, takich jak wady wzroku (89,6%), bezsenność (66,2%), brak koncentracji (59,7%), problemy w nauce (53,2%), oraz wady postawy (50,6%). Wykres 13. Występujące Problemy Zdrowotne Według Respondentów Niemal połowa badanych doświadcza wad wzroku (44,2%), a często występującymi problemami zdrowotnymi były bóle głowy (39%) i przemęczenie (36,4%).

3.4 Opinie Dzieci i Młodzieży na Temat Zagrożeń związanymi z nadmiernym korzystaniem z Nowych Technologii

Opinie dzieci i młodzieży na temat zagrożeń związanych z nadmiernym korzystaniem z nowych technologii stanowią istotny element analizy. Oto wyniki badań w tym zakresie.

Wykres 14. Stawanie się Agresywnym w Sytuacji Braku Możliwości Korzystania z Technologii

Większość respondentów (54,5%) przyznała, że tylko rzadko staje się agresywna lub zdenerwowana, jeśli ktoś uniemożliwia jej korzystanie z nowoczesnych technologii.

Wykres 15. Negatywne Zagrożenia związane z Korzystaniem z Nowych Technologii

Badani wskazali różne negatywne zagrożenia związane z korzystaniem z nowych technologii. Najczęściej wybieranymi odpowiedziami były uzależnienie od technologii (64,9%) i naruszenie prywatności przez hakerów lub przestępców (62,3%).

Wykres 16. Zagrożenia związane z Korzystaniem z Internetu

Badani zidentyfikowali różne zagrożenia związane z korzystaniem z internetu, w tym oszustwa (90,9%), pedofilię (83,1%), oraz pornografię (74%). Wykres 17. Bezpieczeństwo Udostępniania Danych Osobowych Większość respondentów uważa, że udostępnianie danych osobowych w Internecie nie jest bezpieczne (90,9%). Wykres 18. Zawieranie Znajomości Wirtualnych Większość respondentów (51,9%) zadeklarowała, że zawiera znajomości wirtualne.

Wykres 19. Możliwość Spotkania się z Osobą Poznaną Przez Internet Niemal 63% badanych przyznało, że nie spotkałoby się z osobą poznaną przez internet. Wykres 20. Namawianie do Dołączenia do Sekty

Większość ankietowanych (85,7%) odpowiedziała, że nikt nie próbował ich przekonać do dołączenia do sekty za pośrednictwem internetu.

Wykres 21. Namawianie do Zażywania Środków Odurzających lub Przemocy

Większość respondentów (83,1%) stwierdziła, że nikt nie próbował ich przekonać do zażywania środków odurzających lub zachowań przemocowych za pośrednictwem internetu.

Wyniki badania pokazują różnorodne opinie i doświadczenia dzieci i młodzieży związane z korzystaniem z nowych technologii. Stanowią one cenną bazę w zrozumieniu wpływu tych technologii na życie młodego pokolenia.

Zakończenie

Nowe technologie są niezbędne do dalszego rozwoju. Warunkują one nie tylko codzienne funkcjonowanie dorosłych ludzi, którzy wykorzystują je do pracy zawodowej, dostępu do usług publicznych, ale także stają się nieodłącznym elementem życia dzieci i młodzieży. W ich przypadku technologie stanowią źródło rozrywki, kontaktu z innymi, jak również umożliwiają edukację. Nowe technologie mogą mieć pozytywny wpływ na rozwój zainteresowań, czy kształtowanie nowych umiejętności. Jednakże nadmierne korzystanie z nowych może prowadzić do uzależnień. Jest to zjawisko polegające na niemożności rezygnacji z dostępu do nowych technologii, czego konsekwencją jest zaniedbywanie innych obszarów życia, problemy zdrowotne. Z korzystaniem z nowych technologii może wiązać się problem z uzależnieniem od telefonu, komputera, internetu, pornografii, czy hazardu. Zjawisko uzależnień jest wiec wieloaspektowe i może objąć różne obszary. Poważnym zagrożeniem jest możliwość stania się ofiarą przestępstwa – kradzieży danych, uzyskanie dostępu do poufnych danych. Coraz powszechniejszym zagrożeniem jest wszechobecność patologicznych zachowań w sieci – obrażania, poniżania, wyśmiewania, czy prześladowania. Badania własne wykazały, że podstawowym urządzeniem, z którego korzystają młodzi ludzie są telefony. Badani na korzystanie z nich poświęcają ponad 4 godziny dziennie. Najczęściej nowe technologie są wykorzystywane do spędzania czasu na portalach społecznościowych, słuchania muzyki, oglądania filmów, gier, a także korzystania z komunikatorów internetowych. Warto podkreślić, że telefony są nieodłącznym elementem funkcjonowania dzieci i młodzieży. Podkreślili oni, ze nie rozstają się z telefonem, nie wychodzą bez niego z domu. Typowe dla badanych jest także natychmiastowe sprawdzanie połączeń. Zdecydowana większość respondentów rzadko zaniedbuje obowiązki przez korzystanie z nowych technologii. Rzadko zaniedbują także kontakty z innymi z tego powodu.

Według badanych podstawowym negatywnym skutkiem nadmiernego korzystania z nowoczesnych technologii są wady wzroku, bezsenność, brak koncentracji, problemy w nauce oraz wady postawy. Wśród badanych występują głównie takie problemy zdrowotne jak wady wzroku, bóle głowy, kręgosłupa oraz przemęczenie. Badania własne wykazały, że dzieci i młodzież są świad

omi zagrożeń wynikających z korzystania z nowych technologii. Według nich korzystanie może wiązać się z możliwością stania się ofiarą oszustw i przestępstw. W swoich zachowaniach raczej nie przejawiają negatywnych zachowań, jednak wymienili m.in. wyśmiewanie innych. Sami spotkali się m.i. z poniżaniem i wyśmiewaniem. Problemem jest oglądanie filmików z przejawami patologii i graniem w gry, w których występuje przemoc. Badani posiadają wiedzę na temat ryzykownych wyzwań. Warto podkreślić, że młodym ludziom niejednokrotnie zdarzyło się wchodzić w niebezpieczne linki. Ważnym wnioskiem jest brak kontroli ze strony rodziców w zakresie sprawdzania treści, z którymi mają styczności ich dzieci brak blokowania niebezpiecznych stron, czy brak kontroli usług, z których korzystają dzieci.

Podsumowując, jako podstawowe zagrożenia, na które narażone są dzieci i młodzież nadmiernie korzystające z nowych technologii należy wskazać możliwość uzależnienia, problemy zdrowotne, stanie się ofiarą wyśmiewania, prześladowania. Zagrożeniem jest także dostęp do niebezpiecznych treści.

Należy więc postulować szersze promowanie zachowań bezpiecznych wśród dzieci i młodzieży i uświadamiać ich na temat zagrożeń i niebezpieczeństw związanych z korzystaniem z nowych technologii. Bibliografia

Anderson J., Wilkins R., Żegnaj telewizorku, Adamantan, Warszawa 2000,

Andrzejewska A., Dzieci i młodzież w sieci zagrożeń realnych i wirtualnych. Aspekty teoretyczne i empiryczne, Difin, Warszawa 2014,

Apanowicz J., Metodologia ogólna, WSAiB, Gdynia 2002,

Banaś M., Wszechobecne zagrożenia, https://zpe.gov.pl/a/wszechobecne-zagrozenia/DO8DBNofP, [data dostępu: 8 czerwca 2021 r.],

Bis D., Siecioholizm jako patologia społeczna o charakterze technologicznym, ,,Roczniki Pedagogiczne” 104, nr 6,

Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa 2007,

Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005,

Co to jest phishing i jak się przed nim bronić?, https://www.orange.pl/poradnik/twoj-internet/co-to-jest-phishing-i-jak-sie-przed-nim-bronic/, [data dostępu: 8 kwiecień 2021 r.].

Grubicka J., Jopek A., Tożsamość w cyberprzestrzeni: Implikacje zjawiska cyberprzemocy wśród apdolescentów, „Security, Economy & Law”, 2017, t. 17, nr 4,

Grubicka J., Cybermedia jako istotne narzędzie kreujące przestrzeń społeczno-kulturową współczesnej młodzieży, [w:] Dzieci i młodzież w XXI w.- ujęcie społeczne, red. M. Maciąg, K., Maciąg, TYGIEL, Lublin 2017,

Hussein B., Cackowska M., Kopciewicz L., Nowicki T., Smartfon i Tablet w dziecięcych rękach, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2016,

Izdebski P., Internet i gry internetowe, PWN, Warszawa 2019,

Jaraczewska J., Adamczyk-Zientara M. (red.): Dialog motywujący. Praca z osobami uzależnionymi behawioralnie, ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa 2015,

Jarczyńska J., Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2014,

Jędrzejko M., Saracen A., Szwedzik A., Cyfrowe dzieci, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2017,

Jurzysta M., Uzależnienie od informacji czy uzależnienie od nowych technologii? Czyli jak działa i jak się ustrzec?, Media i społeczeństwo, 2017, t. 7,

Kowalski M., Limber P., Agatston W., Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010,

Krajewski K., Badania pedagogiczne, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, Płock 2006,

Lelonek-Kuleta B., Uzależnienia behawioralne na tle współczesnej wiedzy o uzależnieniach, „Studia społeczne”, 2015, t. 12, Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Impuls, Kraków 2011,

Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, IMPULS, Kraków 1999,

Modrzejewski P., Sposoby naruszania dóbr osobistych w Internecie- zagadnienia wybrane, Uniwersytet Warszawski, 2019,

Panasiuk K., Panasiuk B., Uzależnienie od komputera i Internetu- wybrane problemy, Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Kwartalnik, 2017, t. 1,

Piątek T., Kultura informacyjna komponentem bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, Dydaktyka Informatyki 2019, t. 14,

Piechna J., Szkodliwe treści w internecie, NASK, Warszawa 2019,

Palka S., Metodologia badań. Praktyka pedagogiczna, GWP, Gdańsk 2006, Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Żak Wydawnictwo Akademickie, Warszawa 2019,

Pospieszyl I., Patologie społeczne, PWN, Warszawa 2008,

Roguski A., Zrozumieć Social Media, Helion, Gliwice 2020,

Ronatowicz W., Ryzykowne zachowania seksualne dzieci, młodzieży i młodych dorosłych w kontekście korzystania z technologii cyfrowych, Rocznik Lubuski, 2014, t. 40,

Rozporządzenie MEN z dnia 10 marca 2017 ws. E-uzależnienia dzieci i młodzieży (Dz. U. z 2020, poz. 786).

Skowroński B., Internet i związane z nim zagrożenia w opinii gimnazjalistów oraz ich rodziców, UKSW, 2013, t. 33,

Soliński B., Wiradzka-Pilarczyk A., Edukacja. Teologia i dialog, UAM, Poznań 2017,

Spitzer M., Cyberchoroby, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2016,

Szymańska-Krzyżak E., Uzależnienie technologiczne wśród dzieci i młodzieży, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2018,

Tomczyk Ł., Piractwo komputerowe wśród młodzieży, Impuls, Kraków 2017,

Żegnałek K., Metodologia badań dla autorów prac magisterskich i licencjackich z pedagogiki, Wydawnictwo Comandor, Warszawa 2010.