Art. 115 k.k. zawiera definicję czynu zabronionego, którym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie[1]. Jednak czynem zabronionym nie jest zachowanie, którego szkodliwość społeczna jest znikoma, bądź gdy nie można przypisać winy w czasie czynu, określonemu sprawcy. W związku z powyższym, należy stwierdzić, iż przestępstwem jest: czyn człowieka, czyli zewnętrzne zachowanie się osoby fizycznej, sterowane jej wolą, który jest zabroniony pod groźbą kary. Przestępstwo jest czynem bezprawnym, tj. sprzeczny z określoną normą prawną, zawinionym, a także społecznie szkodliwym w stopniu wyższym niż znikomy. Określony czyn musi zawierać ustawowe znamiona przestępstwa, tj. cechy, które są wystarczające do zakwalifikowania konkretnego czynu jako konkretnego przestępstwa. By stwierdzić, czy dane zachowanie stanowi czyn zabroniony, należy ustalić czas jego popełnienia, a następnie ocenić sytuację w świetle przepisów obowiązujących w tym czasie.[2].

1. 1Teoria bezpieczeństwa 

Termin bezpieczeństwo jest wieloznaczny i różnorodnie definiowany, w zależności od dziedziny i ujęcia. Jego etymologię należy łączyć z łacińskim - sine cura, co oznacza stan niezagrożenia, spokoju i pewności. W pierwotnym rozumieniu jest to poczucie stałości i ochrona przed zagrożeniami[1]. Wg słownika współczesnego języka polskiego bezpieczeństwo to: ,,stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczucie pewności, oparcie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym systemie prawnym; przeciwieństwo zagrożenia”[2].

Omawiając teorię bezpieczeństwa nie sposób odnieść się do teorii potrzeb, autorstwa A. Maslowa. Zdaniem psychologa potrzeba bezpieczeństwa jest jedną z głównych potrzeb każdego człowieka. W piramidzie potrzeb zajmuje drugie miejsce – zaraz po potrzebach fizjologicznych. Abraham Maslow twierdził, iż bezpieczeństwo jest fundamentalną potrzebą każdego człowieka, towarzyszącą mu przez całe życie. Potrzeby wyższego rzędu – szacunku, przynależności, samorealizacji - pojawiają się dopiero w sytuacji, gdy zaspokojona zostanie potrzeba bezpieczeństwa. Brak zapewnienia tej potrzeby powoduje, że człowiek charakteryzuje się niskim poziomem motywacji do realizacji potrzeb znajdujących się wyżej w hierarchii[3].

Powyższe potwierdza również J. Kunikowski, którego zdaniem bezpieczeństwo to „szczególnie ważna potrzeba egzystencjalna, wynikająca z obiektywnych warunków bytowania ludzi i różnych grup społecznych oraz ich wzajemnych relacji, wymagająca troski o jej zaspokajanie”[4].

Brak zapewnienia bezpieczeństwa powoduje poczucie egzystencjalnego dyskomfortu, lęku, niepewności. W naukach społecznych potrzeba bezpieczeństwa jest uznawana za powszechnie uświadomione i konieczne dążenia do przygotowania ciągłej i skutecznej ochrony i obrony interesów i wartości przed zagrożeniami w różnych obszarach funkcjonowania. Bezpieczeństwo jest podstawową wartością, gdyż zapewnia przetrwanie społeczeństwa i jego wartości. Przeciwdziałanie zagrożeniom pozwala tworzenie korzystnych warunków rozwoju pokoleń[5].

W literaturze wskazuje się, że istota bezpieczeństwa opiera się na gwarancji nienaruszalnego przetrwania, swobodzie rozwoju i stanie pewności.

Według R. Zięby bezpieczeństwo obejmuje „zabezpieczenie potrzeb istnienia, przetrwania, pewności, stabilizacji, tożsamości (identyczności), niezależności, ochrony poziomu i jakości życia”[6]. R. Białoskórski bezpieczeństwo definiuje jako ,,stan czy też sytuację cechującą się brakiem zagrożeń oraz (lub) poczuciem pewności (niewystępowaniem lęku) danego podmiotu, co do zachowania przez niego podstawowych wartości, takich jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość, niezależność, posiadanie czy pewność rozwoju”[7].

Bezpieczeństwo jest ,,zdolnością do kreatywnej aktywności podmiotu i oznacza stan obiektywny polegający na braku zagrożenia, odczuwany subiektywnie przez jednostki lub grupy[8]”. Istotą bezpieczeństwa jest dynamizm i zmienność. Bezpieczeństwo określonego podmiotu jest dziedziną jego stałej aktywności. Niezbędne jest podejmowanie stałych działań do zapewnienia warunków jego przetrwania i rozwoju w konkretnych warunkach. Zmiany i wyzwania powodują konieczność prowadzenia stałej aktywności[9].

Warto podkreślić, że bezpieczeństwo nie jest stałym stanem, a procesem. Zapewnienie bezpieczeństwa wymaga podejmowania wielu bieżących działań, których celem jest zagwarantowanie poczucia braku zagrożenia. Proces ten podlega prawom zmian systemów społecznych. Dynamizm jest uwarunkowany zmiennością uwarunkowań środowiska, wyzwaniami i zagrożeniami, postępem cywilizacyjnym i zmiennością potrzeb określonych podmiotów[10].

Bezpieczeństwo to także ,,stan i proces trwania, przetrwania i rozwoju”[11]. Definicja ta wskazuje trzy podstawowe składniki: trwanie, przetrwanie i swobodę rozwoju. Zapewnienie trwania podmiotu, stanowi podstawę jego bezpieczeństwa. W takim ujęciu bezpieczeństwo tworzy możliwość fizycznego istnienia i odnosi się do stanu braku zagrożenia. Przetrwanie, występuje w sytuacji stanów nadzwyczajnych, zwiększonego zagrożenia. Zapewnienie przetrwania jest warunkiem istnienia trzeciego elementu – ciągłego, swobodnego rozwoju[12].

Bezpieczeństwo jest wartością – najwyższą, absolutną i nieprzemijającą. Jest fundamentem całości działań podejmowanych przez jednostkę i grupę społeczną. Absolutność wynika z faktu obejmowania wszystkich warstw społecznych, zaś nieprzemijanie z występowania na każdym etapie rozwoju ludzkości. Podstawowymi elementami bezpieczeństwa są gwarancje nienaruszalności podmiotu i swoboda jego rozwoju. Elementy te są ze sobą zespolone, jednak nie równorzędne. Trwanie podmiotu stanowi podstawę bezpieczeństwa, gdyż daje możliwość fizycznego istnienia. Swobodę rozwoju stanowią warunki ochrony wartości interesów podmiotu w procesie postępu cywilizacyjnego[13].

Bezpieczeństwo jako dyscypliny naukowej oznacza ,, system uzasadnionych twierdzeń i hipotez zawierających wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach tej dziedziny”[14]. Jest zasobem obiektywnej wiedzy o podmiocie, zjawiskach i zależności pomiędzy nimi. Bezpieczeństwo obejmuje również ogół czynności związanych z prowadzeniem badań naukowych i upowszechnianiem ich wyników.

Współczesne uwarunkowania, wielość zjawisk, argumentują fakt wyróżniania różnych podziałów bezpieczeństwa ułatwiających przeprowadzanie analiz w obrębie teorii bezpieczeństwa. Uwzględniając kryterium podmiotowe, wyróżnia się: bezpieczeństwo personalne, lokalne, grupowe, narodowe (państwowe) i bezpieczeństwo międzynarodowe. Dodatkowo, można wyróżnić wymiary bezpieczeństwa[15]:

-      według kryterium przedmiotowego: militarne, społeczne, ekologiczne, ekonomiczne, polityczne, informacyjne.

-      według kryterium procesualnego: subiektywne i obiektywne.

W teoretycznym ujęciu problematyki bezpieczeństwa wyróżnia się wąskie i szerokie podejście, Punktem wyjścia wąskiego ujęcia jest założenie, że działania w zakresie zabezpieczenia (gwarancji) bezpieczeństwa bądź same zagrożenia ograniczają się wyłącznie do spraw wewnętrznych danego podmiotu bezpieczeństwa. W podejściu szerokim podkreśla się, ze działania wewnętrzne, bądź zagrożenie wewnętrzne, powodują skutki, które przekładają się na inne podmioty bezpieczeństwa. Szerokie podejście uwzględnia także sprzężenie zwrotne. Każdy podmiot bezpieczeństwa generuje pewne zagrożenia, które przekładają się negatywnie na bezpieczeństwo innych podmiotów. Każdy podmiot oddziałuje na siebie, zarówno pozytywnie jak i negatywnie. Relacje zachodzące w sferze kształtowania bezpieczeństwa posiadają duży ładunek jakościowy i są uwarunkowane wieloma czynnikami – zjawiskami społecznymi, systemem prawnym, normami moralnymi, postępem cywilizacyjnym[16].

Stan bezpieczeństwa jest zależny od wielu czynników, takich jak[17]:

-      struktura systemu bezpieczeństwa,

-      posiadane siły i środki,

-      jakość zagrożeń,

-      poprawności zarządzania,

-      stan wyszkolenia organów bezpieczeństwa.

Ocena bezpieczeństwa we współczesnych warunkach obejmuje trzy główne obszary zagadnień[18]:

1) wyzwania i zagrożenia,

2) podmiotową strukturę bezpieczeństwa,

3) przedmiotową strukturę bezpieczeństwa.

Wyzwania oznaczają trwałe tendencje w obszarze bezpieczeństwa. Wymagają one identyfikacji i podjęcia określonych, adekwatnych do wyzwań działań. Dotyczą one głównie zachodzących zjawisk w danym obszarze. Współczesnymi wyzwaniami są przestępczość zorganizowana, masowa migracja, konflikty regionalne, państwa upadłe, ruchy antyglobalistyczne, czy rosnąca dysproporcja pomiędzy poziomem cywilizacyjnym różnych państw, zmiany klimatyczne.

Zagrożenie jest to ,,sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia”[19]. Mogą one występować w postaci zagrożenia fizycznego lub psychologicznego. Są wywoływane przez działalność człowieka, lub siły natury.

Zagrożenia są podmiotowym spektrum bezpieczeństwa. Wyznaczają one metody i sposoby zapewnienia bezpieczeństwa, poprzez przeciwdziałanie zagrożeniom w określonych sytuacjach. Odpowiednio ułożona strategia zapobiegania i postępowania wobec zagrożeń pozwala na skuteczne reagowania na symptomy zagrożenia[20].

Drugim, istotnym spektrum bezpieczeństwa jest przedmiotowa struktura. Takie ujęcie pozwala na konstruowanie katalog kategorii bezpieczeństwa[21].

Badając zjawisko bezpieczeństwa, należy uwzględniać zmiany, jakie zachodzą we współczesnym świecie. Do takich procesów zalicza się rozwój cywilizacyjny społeczeństw, umacnianie się sojuszy polityczno-militarnych i polityczno-gospodarczych, itd. Współczesny świat, stale się zmieniając, generuje nowe zagrożenia. Występują sprzeczne interesy osób, grup lokalnych i całych społeczeństw, co generuje niebezpieczne sytuacje, w tym akty przestępcze czy nawet konfliktami zbrojnymi pomiędzy państwami.

1.3 Postrzeganie bezpieczeństwa przez obywateli

Bezpieczeństwo, z perspektywy jego postrzegania, dzieli się na obiektywne i subiektywne. Poczucie bezpieczeństwa to stan satysfakcji, zadowolenia pewności, powstający, gdy potrzeba bezpieczeństwa została zaspokojona[22]. Jak wskazuje R. Klamut ,,Jest to stan przeżywania satysfakcji, zadowolenia wynikającego z posiadania określonego (wystarczającego z punktu widzenia jednostki) poziomu bezpieczeństwa”[23]. Każda jednostka odczuwa inaczej bezpieczeństwo, co potwierdza fakt, że bezpieczeństwo ma charakter subiektywny. Poczucie bezpieczeństwa jest wynikiem przyjętego systemu wartości. Każdy człowiek ma również inny poziom akceptowalności zagrożeń. Powoduje to, że poczucie bezpieczeństwa w takich samych okolicznościach bezpieczeństwa oznacza inną wartość.

Subiektywne postrzeganie bezpieczeństwa odnosi się do[24]:

-      świadomości istnienia realnego zagrożenia,

-      braku świadomości, mimo faktu istnienia realnego zagrożenia,

-      braku świadomości możliwości przeciwdziałania zagrożeniu,

-      świadomości istnienia zagrożenia, mimo, że w rzeczywistości nie występuje.

Na subiektywny aspekt bezpieczeństwa składa się percepcja obiektywnych zagrożeń, wraz z koncepcją ich eliminowania. Subiektywne odczucie bezpieczeństwa może dotyczyć zagrożenia urojonego, jak i realnego[25]. Wpływ mają uwarunkowania osobowościowe, społeczne, demograficzne i globalne. Postrzeganie bezpieczeństwa przez obywateli jest efektem wpływu różnych czynników - zarówno obiektywnie istniejących uwarunkowań, jak również doświadczeń z przeszłości i działalności środków masowego przekazu, które mają istotny wpływ na świadomość społeczną[26]. Odczuwanie indywidualnego zagrożenia stanowi pochodną przeświadczenia o stanie bezpieczeństwa w środowisku lokalnym. Zjawiska oceniane jako niebezpieczne powodują negatywne stany psychiczne lub wywołują świadomość zagrożenia.

Postrzeganie bezpieczeństwa przez obywateli jest, każdego roku, badane przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS). W badaniu brane są pod uwagę dwa aspekty tego zjawiska: opinie Polaków o ogólnym stanie bezpieczeństwa w kraju i miejscu zamieszkania oraz skalę i stopień odczuwania przez nich zagrożenia przestępczością w odniesieniu do siebie i najbliższych.

W 2016 roku w opinii Polaków ocena bezpieczeństwa była bardzo wysoka: 80% badanych uważało, że Polska jest krajem bezpiecznym do życia. W 2017 roku wskaźnik ten wzrósł, gdyż Polacy w 89% uznali, że jest to kraj bezpieczny. Przeciwnego zdania jest co jedenasty respondent (9%)[27].

Warto także wskazać postrzeganie poziomu bezpieczeństwa w bezpośrednim otoczeniu badanych – w dzielnicy, na osiedlu, na wsi. Zarówno w 2016, jak i 2017 roku, 95% respondentów oceniło swoje najbliższe otoczenie jako bezpieczne. Jedynie 4% zadeklarowało, że mieszka w miejscu niebezpiecznym. Taka tendencja, wysokiej oceny bezpieczeństwa lokalnego, występuje w Polsce od ponad 15 lat.

Ważnym uwarunkowaniem postrzegania bezpieczeństwa przez obywateli jest poczucie zagrożenia przestępczością. W Polsce, w 2017 roku 60% badanych przez CBOS uznało, że nie obawia się, że może stać się ofiarą przestępstwa. Takie obawy ma 38%. Częściej niż o własne bezpieczeństwo, respondenci martwią się o zagrożenie bycia ofiarą przestępstwa ich najbliższych i rodziny. W 2017 roku 47% badanych przyznało, że obawia się, że ofiarą przestępstwa może stać się ktoś z ich najbliższej rodziny[29]. Prawie połowa badanych (48%) nie odczuwa obaw ani o siebie, ani o najbliższą rodzinę. 44% wskazuje umiarkowany lęk przed przestępczością. Mniej niż co dziesiąty badany (8%) odczuwa duże zagrożenie przestępczością[30]